نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران
2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران
چکیده
مسئله جاودانگی عذاب در جهان واپسین، یکی از موضوعات مهم و چالش‌برانگیز در علوم اسلامی است که به مفاهیمی چون رحمت الهی، عدالت و فطرت انسانی ارتباط دارد. حکیمان الهی خداوند را خیر مطلق و دارای رحمت واسعه می‌دانند، در حالی که فطرت انسانی بر اساس آیه «و نفخت فیه من روحی» به سنخ الهی مرتبط است. از این‌رو، خطاهای انسانی به‌عنوان مسائل عرضی تلقی می‌شوند که تنها حالت‌های پلیدی را بر فطرت او می‌افزایند و پس از عذاب، انسان به فطرت پاک اولیه خود بازمی‌گردد. برخی اندیشمندان اسلامی با استناد به متون دینی، نیازی به خلود در عذاب نمی‌بینند و این دیدگاه را به چالش می‌کشند. ابن عربی با تأکید بر وحدت وجود و رحمت الهی، معتقد است که عذاب دائمی برای هیچ‌کس وجود ندارد و در نهایت همه مخلوقات به رحمت خداوند باز خواهند گشت. او باور دارد که خطاهای انسانی نمی‌توانند بر فطرت الهی انسان تأثیر دائمی بگذارند و عذاب، مرحله‌ای از تکامل روحی است. در مقابل، علامه طباطبایی بر جاودانگی عذاب تأکید دارد و آن را با عدالت الهی سازگار می‌داند. او معتقد است که عذاب و نعمت در آخرت به حالات نفس وابسته است و اگر نفس به‌صورت ملکه درآید، عذاب جاودان خواهد بود. این دو دیدگاه، هرچند در اصول کلی متفاوت هستند، به تبیین ابعاد مختلف مسئله جاودانگی در عذاب می‌پردازند و نیاز به فهم عمیق‌تری از آموزه‌های دینی و تأملات فلسفی و کلامی را نشان می‌دهند.
عنوان مقاله [English]
Comparative Analysis of the Eternity of Punishment from the Perspectives of Ibn Arabi and Allameh Tabatabai.
نویسندگان [English]
- Fardin Darabi Meydani 1
- Mohammad Shabanpour 2
1 PhD graduate in Quranic Sciences and Hadith from the Faculty of Theology and Islamic Teachings, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor in the Department of Quran and Hadith Sciences at the Faculty of Theology and Islamic Studies, Allameh Tabataba'i University, Tehran, Iran
چکیده [English]
The comparative analysis of the eternity of punishment from the perspectives of Ibn Arabi and Allameh Tabatabai reveals significant philosophical and theological insights. Ibn Arabi (1165-1240), a prominent Sufi philosopher, views eternal punishment as part of the soul’s developmental journey. He emphasizes the concept of “unity of existence,” suggesting that all beings ultimately return to God. In his perspective, eternal punishment serves as a means of purification and elevation for the soul, rather than a final state. Ibn Arabi believes that God’s mercy ultimately prevails over punishment, leading all creatures toward divine proximity. Allameh Tabatabai (1903-1981), a significant contemporary Islamic scholar, approaches eternal punishment through the lens of justice and human choice. He argues that eternal punishment is a necessary consequence of individuals’ actions and decisions in life. For Tabatabai, it is not a tool for reform but a result of one’s rejection of truth and persistence in wrongdoing. He emphasizes that God’s justice ensures that no one suffers without cause, and eternal punishment reflects the natural outcome of persistent disbelief and moral failure. In summary, while Ibn Arabi sees eternal punishment as a temporary phase in the soul’s journey toward God, emphasizing divine mercy, Allameh Tabatabai views it as a just consequence of human choices, underscoring the importance of accountability. This comparative study highlights the diverse interpretations within Islamic thought regarding punishment and divine justice.
)