نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
گروه فلسفه، دانشکده ادبیات فارسی و زبان های خارجی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران
چکیده
این پژوهش به بررسی تقابل دیدگاه‌های فخررازی (متمایل به جبرگرایی) و علامه طباطبائی (با تأکید بر اختیار انسان) در مسئله جبر و اختیار ذیل مفهوم تقدیر و مقدرات الهی می‌پردازد. روش این پژوهش توصیفی-تحلیلی و هدف اصلی آن واکاوی تقابل آرای فخررازی و علامه طباطبائی در مسئله جبر و اختیار است. نقطه اشتراک اصلی این دو اندیشمند، پذیرشِ همزمانِ دو اصل «علم و قدرت مطلق خداوند» و «واقعیّتِ وجدانی اختیار انسان» است و هر دو در پی ارائه تبیینی هستند که هیچ کدام به جبر مطلق بینجامد و نه علم پیشینی الهی را نفی کند. با این حال، تفاوت در مبانی مکتبی (کلام اشعری در مقابل حکمت متعالیه) به تقابل دیدگاه‌ها منجر شده است. فخررازی (نماینده مکتب اشاعره) با نظریه «کسب»، فاعلیت را به خداوند منتسب می‌کند و مواضعی نوسانی و گرایش به جبر دارد و علامه طباطبائی (نماینده حکمت متعالیه) با تکیه بر «ربط وجودی»، برای انسان فاعلیت مستقل اما مرتبط قائل شده و با تمایز بین «قضا» (حکم کلی الهی) و «قدر» (تقدیر در عالم ماده)، جمع منسجم‌تر و متعادل‌تری بین اختیار انسان و قدرت خدا ارائه می‌دهد.
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The relationship between human free will and divine destiny and power; a comparative study of the views of Fakhr-Razi and Allameh Tabataba'i.
نویسنده [English]
- Mohsen Habibi
Department of Philosophy, Faculty of Persian Literature and Foreign Languages, Allameh Tabataba`i University, Tehran
چکیده [English]
This research examines the contrast between the views of Fakhr al-Razi (inclined to determinism) and Allama Tabataba'i (with an emphasis on human agency) on the issue of determinism and free will under the concept of divine destiny and predestination. The method of this research is descriptive-analytical and its main goal is to analyze the contrast between the views of Fakhr al-Razi and Allama Tabataba'i on the issue of determinism and free will. The main point of commonality between these two thinkers is the simultaneous acceptance of the two principles of "God's omniscience and power" and "the conscientious reality of human agency," and both seek to provide an explanation that neither leads to absolute determinism nor negates divine a priori knowledge. However, the difference in the doctrinal foundations (Ash'ari Kalam versus transcendental wisdom) has led to the contrast between the views. Fakhr-e-Razi (representative of the Ash'arite school) attributes agency to God with the theory of "acquiring" and has oscillating positions and a tendency toward predestination. Allamah Tabataba'i (representative of transcendental wisdom), relying on "existential connection", considers human beings to be independent but related agents and, by distinguishing between "qadah" (divine universal decree) and "qadar" (predestination in the material world), presents a more coherent and balanced combination between human free will and God's power.
)