نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

بررسی مفهوم ولایت در تصوف و عرفان اسلامی و شیعه، با تکیه بر آیات و روایات، مسأله اصلی این مقاله است. هدف این است تا وجوه اشتراک و تفاوت‌های دیدگاه‌های عرفای اسلامی و شیعه را در مورد ولایت، با تمرکز بر نظرات ابن عربی و علمای برجسته شیعه مانند علامه طباطبائی، نشان دهد. این تحقیق به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و از آیات، روایات و منابع معتبر از هر دو مکتب بهره گرفته است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که بنیاد تفکر شیعی و عرفان اصیل در امر ولایت بر آیات و روایات متکی است. با این حال، دیدگاه عرفا و شیعه از جهاتی با یکدیگر مشابه و از جهاتی متفاوت است. از دیدگاه هر دو مکتب، ولایت اصلی متعلق به خداوند است و ولایت انبیا، ائمه و اولیای الهی به عنوان تجلی این ولایت الهی در نظر گرفته می‌شود. نتیجه این مقاله نشان می‌دهد که آیات قرآنی نقش مهمی در شکل‌گیری مفهوم وحدت وجود در تصوف داشته‌اند و به طور مشابه، تفکر شیعی نیز تأثیر زیادی بر برداشت متصوفه از ولایت دارد. در اندیشه شیعی، امامت یکی از مباحث پایه‌ای است و اسلام حقیقی را تنها با وجود امام معصوم و ولی خدا می‌توان تصور کرد

کلیدواژه‌ها

قرآن مجید.
نهج­البلاغه. ترجمۀ صبحی صالح.
ابن عربی، محیی­الدین. (1370). فصوص­الحکم. به تصحیح: ابوالعلاء عفیفی. تهران: انتشارات الزهراء.
 (بی‌تا). فتوحات مکیه. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
آملی، حیدر. (1368). جامع الاسرار و منبع الانوار. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
 (1368). نقد النقود فی معرفه الوجود. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بحرانی، هاشم. (1386). غایه­المرام فی تعیین الامام. قم: انتشارات مؤسسه بعثت.
بیات، محمدحسین. (1374). مبانی عرفان و تصوف. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
. (1396). امامت از منظر شیعۀ دوازده امامی. تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی.
خوارزمی، تاج­الدین حسین. (1368). شرح فصوص الحکم. تهران: انتشارات مولی.
دهخدا، علی اکبر. (1377). لغت نامه دهخدا. به اهتمام دکتر معین و دکتر شهیدی. تهران: مؤسسه دهخدا.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1385). مفردات فی غریب القرآن. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
سعیدی، گل بابا. (1387). فرهنگ جامع اصطلاحات عرفانی ابن عربی. تهران: انتشارات زوّار.
طباطبائی، محمدحسین. (1376). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات جامعۀ مدرسین.
طبرسی، فضل­بن حسن. (1372). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: داراحیاء التراث العربی.
عبداللهی، محمد اسماعیل و ناجی. حامد. (1393). نگرشی تحلیلی بر مفهوم ولایت در تصوف و عرفان اسلامی. پژوهش­های علوم انسانی نقش جهان. سال اول. شماره 3.
عبداللهی، محمد اسماعیل. (1402). پژوهشی جامع در تصوف فرقه‌ای. چاپ و نشر بین‌الملل.
فرغانی، سعید الدین. (1357). مشارق الدراری؛ شرح تائیه ابن فارض. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
قیصری، داوود بن محمود. (1363). شرح قیصری بر فصوص. قم: انتشارات بیدرا.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1386). اصول کافی. بیروت: انتشارات الامیره.
لاهیجی، شیخ محمد. (1371). شرح گلشن راز. تهران: انتشارات زوّار.
لاهیجی، ملاعبدالرزاق. (بی‌تا). گوهر مراد. تهران: انتشارات اسلامیه.
مصطفوی،. حسن. (1360). التحقیق فی کلمات القرآن. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
مطهری، مرتضی. (1372). مجموعه آثار. تهران: صدرا.
مولوی بلخی، جلال­الدین محمد. (1368). مثنوی معنوی. تهران: نشر طلوع.