نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار اخلاق اسلامی گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی

2 دکتری فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه امام صادق علیه السلام پردیس خواهران تهران ایران

چکیده

بحث از فطرت و مقتضیات آن به‌عنوان ویژگی مشترک میان همه انسان‌ها از اهمیت به خصوصی برخوردار است. اثبات وجود خداوند بر مبنای فطرت همواره یکی از دغدغه‌های چالش‌برانگیز اندیشمندان در طول تاریخ بوده است. تحقیق پیشرو به بازشناسایی نقش فطرت در اثبات وجود خداوند بر اساس نظام فکری دکارت و شاه‌آبادی با روش تحلیلی- تطبیقی پرداخته است. با بررسی نظام فکری هر دو اندیشمند، نوعی قرابت میان بیانات ایشان مشاهده می‌گردد که امکان بررسی تطبیقی را فراهم میسازد. در این راستا پس از بیان وجوه اشتراک و افتراق نظرات هر دو اندیشمند، به تطبیق دو دیدگاه پرداخته شده است که برخی از یافتهها و نتایج آن بدین شرح است: اعتقاد به معارف فطری، دوگانه‌انگاری حقیقت انسان، صحه بر تفاوت میان فطرت و طبیعت ازجمله وجوه اشتراک و داعیه جدایی عقل و ایمان، اختلاف در مبانی معرفت‌شناسی و هستی‌شناسی، از اهم وجوه افتراق نظرات این دو اندیشمند می‌باشد. با تطبیق وجوه اشتراک و افتراق، میتوان گفت در نظر دکارت فطریات اموری هستند که متعلق شناخت حقیقی قرار می‌گیرند. مفهوم خدا ازجمله این مفاهیم است که قوه عقل به نحو فطری بر آن واقف است. در مقابل، شاه‌آبادی فطرت را شاکله وجودی انسان دانسته و لذا علاوه‌ بر تأکید بر مبانی معرفت‌شناسی که دکارت به آن پرداخته، مبانی هستی‌شناسی را نیز موردتوجه قرار داده ‌است. ازاین‌رو بسیاری از معضلات فلسفه دکارت در نظام فکری شاه‌آبادی مشاهده نمی‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparative Study of the Proof of Nature in Proving the Existence of God from the Point of View of Descartes and Hakim Shahabadi

نویسندگان [English]

  • جواد غلامرضائی 1
  • zeinab soltani 2

1 Assistant Professor of Islamic Ethics Department of Islamic Studies, Theology and Islamic Studies Allameh Tabataba'i University

2 Ph.D. in Islamic Philosophy and Theology, Imam Sadiq University (peace be upon him), Sisters Campus, Tehran, Iran

چکیده [English]

Discussing nature and its requirements as a common feature among all human beings is of particular importance. Proving the existence of God based on nature has always been one of the challenging concerns of thinkers throughout history. The upcoming research has identified the role of nature in proving God's existence based on the thought system of Descartes and Shahabadi with an analytical-comparative method. By examining the thought system of both thinkers, a kind of affinity between their statements is observed, which provides the possibility of a comparative study. In this regard, after expressing the points of commonality and difference in the opinions of both thinkers, the comparison of two points of view has been made. Nature is one of the aspects of commonality and the claim of separation of reason and faith, the difference in the foundations of epistemology and ontology is one of the most important aspects of the difference in the opinions of these two thinkers. By comparing the aspects of commonality and difference, it can be said that in Descartes' view, natural things are things that belong to true knowledge. The concept of God is one of these concepts that the intellect is naturally aware of. On the other hand, Shahabadi considers nature to be the form of human existence, and therefore, in addition to emphasizing the foundations of epistemology that Descartes discussed, he also paid attention to the foundations of ontology. Therefore, many of the problems of Descartes' philosophy are not observed in Shahabadi's intellectual system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Argument of Nature
  • Descartes
  • Shahabadi
  • Adaptation
  • Reason
  • Love
قرآن کریم
آزادی، (مریم). (1397). بررسی تطبیقی ادراکات فطری از دیدگاه دکارت و استاد شهید مطهری، استاد راهنما سعید علیزاده، استاد مشاور ناصرفروغی. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته فلسفه دین، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده الهیات و علوم اسلامی، دانشگاه تبریز.
ابن‌اثیر، (مبارک بن محمد). (1367). النهایة فی غریب الحدیث و الاثـر، تحقیـق محمـود طنـاخی وطـاهری زاوری. چاپ چهارم. قم: اسماعیلیان.
اکاشا، (سمیر). (1387). فلسفه علم. ترجمه هومن پناهنده. چاپ اول. تهران: فرهنگ معاصر.
جوادی‌آملی، (عبدالله). (1386). فطرت در قرآن. چاپ چهارم. قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی‌آملی، (عبدالله). (1387). هدایت در قرآن. چاپ سوم. قم: مرکز نشر اسراء.
جوادی‌آملی، (عبدالله). (1390). تفسیر موضوعی قرآن، فطرت در قرآن. چاپ ششم. قم: مرکز نشر اسراء.
جوهری، (اسماعیل بن حماد). (1404). الصحاح فی اللغة. چاپ اول. بیروت: دار العلم.
خمینی، (روح‌الله). (1371). شرح چهل حدیث. چاپ سی‌ونهم. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
خمینی، (روح الله). (1388). شرح حدیث جنود عقل و جهل. چاپ سیزدهم. تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
داوری، (رضا). (1383). فلسفه تطبیقی. چاپ اول. تهران: نشر ساقی.
دکارت، (رنه). (1385). سیر حکمت در اروپا رساله گفتار در روش راه بردن عقل. ترجمه محمدعلی فروغی. چاپ هشتم. تهران: انتشارات زوار.
دکارت، (رنه). (1372). قواعد هدایت ذهن. ترجمه منوچهر صانعی. چاپ اول. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
دکارت، (رنه). (1384). اعتراضات و پاسخ‌ها. ترجمه علی موسائی افضلی. چاپ اول. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
دکارت، (رنه). (1369). تأملات در فلسفه اولی. ترجمه سید احمد احمدی. چاپ دوم. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
دکارت، (رنه). (1390). فلسفه دکارت. ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی (شامل یک مقدمه تحلیلی و ترجمه سه رساله: قواعد هدایت ذهن، اصول فلسفه و انفعالات نفس). چاپ دوم. تهران: مؤسسه فرهنگی، هنری و انتشارات بین‌المللی الهدی.
راسل، (برتراند). (1388). تاریخ فلسفه غرب. ترجمه نجف دریابندری. تهران: انتشارات پرواز.
راغب اصفهانی، (حسین بن محمد). (1416). مفردات الفاظ القرآن. چاپ اول. بیروت: دار العلم.
 ریچارد (پایکین)، آوروم (استرول). (1373). کلیات فلسفه. ترجمه دکتر مجتبوی، چاپ هشتم. تهران: انتشارات حکمت.
ژیلسون، (اتین). (1380). نقد تفکر فلسفی غرب. ترجمه سید احمد احمدی. چاپ اول. تهران: انتشارات سمت.
سبزواری، (ملاهادی). (1369). منطق منظومه. تعلیقات حسن‌زاده‌آملی. تهران: نشر ناب.
شاه‌آبادی، (محمدعلی). (1380). شذرات المعارف. چاپ اول. تهران: بنیاد علوم و معارف اسلامی.
شاه‌آبادی، (محمدعلی). (1387 ب). فطرت عشق. شرح: فاضل گلپایگانی، چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شاه‌آبادی، (محمدعلی). (1387 الف). رشحات‌البحار. ترجمه: زاهد ویسی. چاپ دوم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شاه‌آبادی، (نورالله). (1387 ج). شرح رشحات‌البحار. چاپ اول. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
شیرازی، (محمدبن ابراهیم). (1428). الحکمه المتعالیه فی‌الاسفار العقلیه الاربعه. چاپ دوم. تهران: انتشارات طلیعه نور.
طباطبایی، (سید محمدحسین). (1420). بدایه‌الحکمه. تحقیق عباس‌علی زارعی، چاپ بیست و ششم. تهران: موسسه نشر اسلامی.
طباطبایی، (سید محمدحسین). مطهری، (مرتضی). (1368). اصول فلسفه و روش رئالیسم. تهران: چاپ‌خانه مهر.
کاپلستون، (فردریک). (1386). تاریخ فلسفه (از ولف تا کانت). ترجمه اسماعیل سعادت و منوچهر بزرگمهر. چاپ چهارم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
گاتینگم، (جان). (1390). فرهنگ فلسفه دکارت. ترجمه علی افضلی. چاپ اول. تهران: حکمت و فلسفه ایران.
لوای، (جاناتان). (1386). راهنمای جستار در باب فاهمه بشری لاک. ترجمه ابوالفضل حقیری. چاپ اول. تهران: انتشارات حکمت.
مجلسی، (محمدباقر). (1403 ق). بحارالانوار. چاپ سوم. بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
مطهری، (مرتضی). (1396). مجموعه آثار. چاپ هجدهم. تهران: صدرا.
ملکیان، (مصطفی). (1377). تاریخ فلسفه غرب. قم: دفتر همکاری حوزه و دانشگاه.