نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 فارغالتحصیل سطح ۳ حوزة علمیه خواهران (کارشناسی ارشد) رشتة تفسیر و علوم قرآن، قم، ایران
چکیده
یکی از ادلّة نقلی متکلمان شیعی برای اثبات امامت حضرت علی(ع) و منصوص بودن آن، «حدیث وصایت» است. این حدیث نبوی با مضمون وصیت پیامبر(ص) به امام علی(ع) دربارة امامت و جانشینی بعد از پیامبر(ص) است. حدیث مذکور با طرق و متون مختلف در مصادر متعدد اهل سنت نقل گردیده‌است که متن مشهور آن، حدیثِ «لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیٌّ وَ وَارِثٌ، وَ إِنَّ علی(ع)اً وَصِیِّی وَ وَارِثِی» است. اطلاق وصایت و جایگاه وصیت‌کننده، بیانگر معنای جانشینی علی(ع) در مقام رهبری امت اسلامی بعد از پیامبر(ص) است. در این مقاله، برآنیم که ابتدا اسانید و طرق حدیث را استقصاء نموده، سپس محتوا را از نظر گونه‌های محتوایی، دلالت آن‌ها بر امامت حضرت علی(ع) را بررسی کنیم و به شبهات موجود پاسخ دهیم. در این تحقیق، ابتدا داده‌ها را در این زمینه به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری نموده‌ایم و با مراجعه به منابع معتبر اهل سنت و نیز با تفکیک ادله از نظر سندی و دلالی، به تحلیل محتوا و پاسخ به شبهات پرداخته‌ایم.
کلیدواژه‌ها
منابع
ابن أبی‌طاهر، احمد. (بی‌تا). بلاغات النساء. قم: الشریف الرضی.
ابن‌أثیر، علی بن ابی‌الکرم. (1385ق.). الکامل فی التاریخ. بیروت: دار صادر.
ابن‌با‌بویه. محمدبن علی. (1413ق.). من لایحضره الفقیه. قم: مؤسسة انتشارات اسلامی.
إبن‌تیمیه، أحمدبن عبدالحلیم. (1416ق.). مجموع الفتاوی. تحقیق عبدالرحمن‌بن محمدبن قاسم. المدینة النبویة: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، المملکة العربیة السعودیة.
ابن‌جوزی، یوسف‌بن قزاوغلی. (1418 ق.). تذکرة خواص الأمة فی ذکر خصائص الأئمة. قم: منشورات شریف رضی.
ابن‌حزم، علیبن احمد. (1403ق.). جمهرة أنساب العرب. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن‌حنبل، احمد. (1420ق.). المسند. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن عمر. (1408 ق.). البدایة و النهایة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1420 ق.). تفسیر القرآن العظیم. ریاض: دار طیبة.
ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1396 ق.). السیرة النبویة. بیروت: دار المعرفة.
ابن‌سعد، محمد. (1410ق.). الطبقات الکبری. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی. (1379). مناقب آل أبی‌طالب. قم: علامه.
ابن‌طاوس، علیبن موسی. (1420 ق.). طرف من الأنباء والمناقب. مشهد: تاسوعا.
ابن‌عدی، عبدالله. (1409ق.). الکامل فی ضعفاء الرجال. بیروت: دار الفکر.
ابن‌عساکر، علیبن حسن. (1415 ق.). تاریخ مدینة دمشق. بیروت: دار الفکر.
ابن‌عقده کوفی، احمدبن محمد. (1424ق.). فضائل أمیرالمؤمنین علیه‌السلام. قم: دلیل ما.
ابن‌مردویه، احمدبن موسى. (1424ق.). مناقب علیبن أبی‌طالب علیهماالسلام. قم: دار الحدیث.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1422ق.). مناقب علیبن أبی‌طالب و ما نزل من القرآن فی علی . قم: دار الحدیث.
ابن‌مزاحم، نصر. (1404ق.). وقعة صفین. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
ابن‌المغازلی، علیبن محمد الجلابی. (1424ق.). مناقب الإمام علیبن أبی‌طالب علیهماالسلام. بیروت: دار الأضواء.
اربلی، علیبن عیسی. (1381ق.). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تحقیق و تصحیح هاشم رسولی محلاتی.تبریز: بنی‌هاشمی.
امینی، عبدالحسین. (1416ق.). الغدیر. قم: مرکز الغدیر.
بخاری، محمدبن اسماعیل. (1407ق.). صحیح البخاری. بیروت: دار ابن‌کثیر.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1406ق.). الضعفاء الصغیر. بیروت: دار المعرفة.
بحرانی، سید هاشم. (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة بعثت.
بغوی، أبوالقاسم عبدالله. (1421 ق.). معجم الصحابة. تحقیق محمد الأمین بن محمد الجکنی. الکویت: مکتبة دار البیان.
ثعلبی، احمدبن ابراهیم. (1422ق.). الکشف والبیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حاکم النیسابوری، ابوعبدالله. (1411ق.). المستدرک علی الصحیحین. تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیه.
حسکانی، عبیدالله بن احمد. (1411ق.). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تحقیق محمدباقر محمودی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
خزاز رازی، علیبن محمد. (1401ق.). کفایة الأثر فی النصّ علی الأئمة الإثنی عشر. تصحیح عبداللطیف حسینی کوه‌کمری. قم: بیدار.
حلی، حسن‌بن یوسف. (1411ق.). کشف الیقین فی فضائل أمیرالمؤمنین علیه‌السلام. تهران: وزارت ارشاد.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1982م.). نهج الحق و کشف الصدق. بیروت: بی‌نا.
حر عاملی، محمدبن حسن. (1425 ق.). إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات. بیروت: اعلمی.
خطیب بغدادی. احمدبن علی. (بی‌تا). تاریخ بغداد. بیروت: دار الکتب العلمیه.
خوارزمی، موفق بن احمد. (1411ق.). المناقب. قم: جامعة مدرسین.
دانشنامه کلام اسلامی. (1400). جمعی از نویسندگان به اشراف آیت الله جعفر سبحانی. ج3. قم: مؤسسة امام صادق.
ذهبی، محمدبن احمد. (1405ق). سیر أعلام النبلاء. تحقیق مجموعة من المحققین بإشراف الشیخ شعیب الأرناؤوط. ط 3. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1995م.). میزان الإعتدال فی نقد الرجال. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ذهبی، شمس‌الدّین. (1419 ق.). تذکرة الحفاظ. بیروت‌ـ لبنان: دار الکتب العلمیه.
رازی، ابن أبی‌حاتم. (1271 ق.). الجرح والتعدیل. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
زرکلی، خیرالدّین. (1989 م.). الأعلام. بیروت: دار العلم للملایین.
سید مرتضی، علیبن حسین. (1410ق.). الشافی فی الإمامة. تهران: مؤسسة الصادق.
سیوطی، جلال‌الدّین. (بی‌تا). جامع‌الأحادیث. ضبط نصوصه وخرج أحادیثه: فریق من الباحثین بإشراف د. علی جمعة (مفتی الدیار المصریة). بی‌جا: بی‌نا.
شافعی، محمدبن طلحه. (1419ق.). مطالب السئوال فی مناقب آل‌الرسول. 1 ج. بیروت: البلاغ.
شافعی، ابراهیم‌بن سعد‌الدّین. (1400ق.). فرائد السمطین فی فضائل المرتضی والبتول والسبطین والأئمة من ذریتهم علیهم‌السلام. بیروت: مؤسسة المحمود.
شبّر، سید عبدالله. (1424 ق.). حق الیقین فی معرفة أصول الدین. قم: أنوار الهدی.
شریف الرضی، محمدبن حسین. (1414ق.). نهج‌البلاغه. للصبحی صالح. قم: هجرت.
شوشتری، نورالله. (1409ق.). إحقاق الحق و إزهاق الباطل. قم: مکتبة آیةالله مرعشی نجفی.
شیبانی، احمدبن حنبل. (1403ق.). فضائل الصحابة. بیروت: مؤسسة الرسالة.
صدوق، محمدبن علی. (1385). علل الشرایع. قم:کتاب فروشی داوری.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (1372). مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طبرانی، سلیمان‌بن أحمد. (1415ق.). المعجم الکبیر. تحقیق حمدی بن عبدالمجید السلفی. قاهره: مکتبة ابن‌تیمیة.
طبری، محب‌الدّین. (1356ق.). ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی علیهم‌السلام. قاهره: مکتبة القدسی.
ــــــــــــــــــــــ . (1424ق.). الریاض النضرة فی مناقب العشرة. بیروت: دار الکتب العلمیه.
طبری، محمدبن جریر. (1412ق.). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار المعرفه.
طبری، أبوجعفر محمد. (1387 ق.). تاریخ الأمم والملوک. تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم. بیروت: دار التراث.
طوسی، محمدبن حسن. (1414 ق.). الأمالی. قم: انتشارات دار الثقافه.
عاملی نباطی، علیبن محمد. (1384 ق.). الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم. تحقیق و تصحیح میخائیل رمضان. نجف: المکتبة الحیدریه.
عجلی، احمدبن عبدالله. (1405ق.). معرفة الثقات. مدینة المنورة: مکتبة الدار.
عسقلانی، ا‌بن‌حجر. (1379ق.). فتح الباری شرح صحیح البخاری. بیروت: دار المعرفه.
ــــــــــــــــــــــ . (1404 ق.). تهذیب التهذیب. بیروت: دار الفکر.
ــــــــــــــــــــــ . (1406ق.). لسان المیزان. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
قندوزی، سلیمان‌بن ابراهیم. (1422ق.). ینابیع المودة لذوی القربی. منظمة الاوقاف و الشؤون الخیریة. قم: دار الأسوة للطباعة والنشر.
کاشف‌الغطاء، شیخ جعفر. (1425ق.). العقائد الجعفریة. به اهتمام سید مهدی شمس‌الدین. قم: مؤسسة أنصاریان.
کوفی، ابن‌اعثم. (1411 ق.). الفتوح. بیروت: دار الأضواء.
کوفی، محمدبن سلیمان. (1412ق.). مناقب الإمام أمیر المؤمنین علیبن أبی‌طالب علیهماالسلام. قم: مجمع إحیاء الثقافة الإسلامیه.
گنجی شافعی، محمد بن یوسف. (1362). الف. کفایة الطالب فی مناقب علیبن أبی‌طالب. تهران: دار إحیاء تراث أهل البیت علیهم‌السلام.
گنجی، محمدبن یوسف. (1362). ب. البیان فی أخبار صاحب‌الزمان(عج). تهران: دار إحیاء تراث أهل البیت.
لاهیجی، فیاض. (1383). گوهر مراد. تهران: نشر سایه.
متقی هندی، علی. (1401ق.). کنز العمّال فی السنن الأقوال و الأفعال. بیروت: مؤسسة الرسالة.
مجلسی، محمدباقر. (1403 ق.). بحارالأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
المزی، یوسف‌بن عبدالرحمن. (1400ق.). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال. تحقیق د. بشار عواد معروف. بیروت: مؤسسة الرسالة.
المسعودی، علیبن الحسین. (1409ق.). مروج الذهب و معادن الجوهر. تحقیق اسعد داغر. قم: دار الهجره.
مظفر، محمدحسین. (1422ق.). دلائل الصدق. قم: مؤسسة آل البیت.
مغربی، قاضی نعمان. (1423ق.). المناقب والمثالب. بیروت: بی‌نا.
المقدسی، محمدبن طاهر. (1416ق.ـ 1996م.). ذخیرة الحفاظ. تحقیق د. عبد الرحمن الفریوائی. الریاض: دار السلف.
المقدسی، محمدبن عبدالواحد. (1410 ق.). الأحادیث المختاره. مکه: الضیاء مکتبة النهضة الحدیثه.
موسوی زنجانی، سید ابراهیم. (1413ق.). عقائد الإمامیة الإثنی عشریة. بیروت: مؤسسة الأعلمی.
میلانی، سید علی. (1427 ق.). تشیید المراجعات و تفنید المکابرات. قم: مرکز الحقائق الإسلامیه.
ـــــــــــــــــــــ .(1386). شرح منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة. قم: مرکز الحقائق الإسلامیه.
نراقی. ملا مهدی. (1369). أنیس الموحدین. تصحیح و تعلیق شهید آیت‌الله قاضی. مقدمة آیت‌الله حسن‌زاده. تهران: انتشارات الزهراء.
نسائی، احمدبن شعیب. (1406ق.). خصائص علی. کویت: مکتبة المعلاّ.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1411ق.). السنن الکبری. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1406ق.). الضعفاء والمتروکین. بیروت: دار المعرفه.
نیشابوری، مسلم‌بن حجاج. (بی‌تا). صحیح مسلم. بیروت: دار الجیل و دار الآفاق الجدیده.
ــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1392ق.). المنهاج شرح صحیح. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
هندی، میرحامدحسین. (1366). عبقات الأنوار. اصفهان: کتابخانة امیرالمؤمنین.
هیثمی، علیبن أبی‌بکر. (1412ق.). مجمع الزوائد و منبع الفوائد. بیروت: دار الفکر.
)