نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران غرب
چکیده
یکی از مباحث مهم کلامی در میان فرق اسلامی از آغاز شکل‌گیری علم کلام تا به امروز که محل بحث و مناقشات بسیار بوده است، صفات الهی است؛ در این میان ماتریدیه در قرن چهارم هجری که به نظر می رسد با داعیۀ اتخاذ روشی میانه از معتزله و اشاعره توسط ابومنصور ماتریدی شکل می‌گیرد، در مباحث وجود شناختی صفات الهی برخلاف معتزله قائل به صفات زاید بر ذات هستند، و معتزله صفات زاید بر ذات را موجب تعدد قدما می دانند. در این مکتب عقل‌گرایی بر ظاهرگرایی غالب است و این سبب می شود به معتزله نزدیک باشند و در بحث معناشناختی صفات الهی آنچنانکه از تفسیرش در مورد آیات مربوط به صفات خبری مشخص است از حیث تنزیهی بودن دیدگاهش و تأویل و تفویض آن، با امامیه و معتزله هم‌نظر است. اما در مسئلۀ رؤیت خداوند متعال در قیامت، از معتزله فاصله می گیرد و افزون بر دلایل نقلی به دلایل عقلی هم استناد می‌کند، و با پذیرش مسئلۀ رؤیت خداوند در واقع دیدگاه تنزیهی‌اش را خدشه‌دار کرده و مانند اشاعره ظواهر آیات را اتخاذ می‌کند و قائل به رؤیت بدون کیفیت است.
تازه های تحقیق
منابع
قرآن کریم.
اشعری، علی بن اسماعیل (ابوالحسن). (1414ق). الابانه عن اصول الدیانه. تحقیق: عباس صباغ. بیروت: لبنان. دارالنفائس.
______________. (1400ق/1980م.). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. تصحیح: هلموت ریتر. بیروت: لبنان. دارالنشر.
بزدوی، ابوالیسر محمد بن عبدالکریم. (1383ق/1963م.). اصولالدین. تحقیق: د.هانز بیترس. قاهره: داراحیاء الکتب العربیه.
بیاضی، کمالالدین. (1368ق.). اشارات المرام من عبارات الامام. تحقیق و تعلیق: یوسف عبدالرزاق. مصر. شرکت المصطفی البانی.
جلالی، سید لطفالله. (1390ش.). تاریخ و عقاید ماتریدیه. چاپ دوم. تهران. ایران: دانشگاه ادیان و مذاهب.
حربی، احمد. ( 1421ق.). الماتریدیه دراسة و تقویما. چاپ دوم. ریاض: دارالصمیمی.
رشاد، علی اکبر. (1380ش.). دانشنامه امام علی (علیهالسلام). جلد دوم. مبدأ و معاد. مقاله اسماء و صفات خداوند. محمد تقی سبحانی. چاپ اول. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
رازى، فخر الدین. (1407 ق.). المطالب العالیه من العلم الإلهی. تحقیق: احمد حجازى سقا. چاپ اول. بیروت: لبنان. دارالکتاب العربی.
زرکلی، خیرالدین. (1980م.). الاعلام. قاموس تراجم. چاپ پنجم. بیروت: لبنان. دارالعلم للملایین.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1421ق.). الملل و النحل. چاپ هشتم. بیروت: لبنان. دارالمعرفه.
صابری، حسین. (1383ش. ). تاریخ فرق اسلامی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت).
صدوق، علی بن بابویه. (1398ق.). التوحید. چاپ اول. قم: ایران. مؤسسة النشر الإسلامی.
طاش کبری زاده، احمد ابن مصطفی. (بیتا). مفتاح السعاده و مصباح السیاده فی موضوعات العلوم (ج2). بیروت: دارالکتب العلمیه.
فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله السیوری الحلی. ( 1424ق.). اللوامع الالهیه فی مباحث الکلامیه. تعلیق: محمد تقی مصباح یزدی. قم: ایران. مجمع الفکر الاسلامی.
قاضی عبدالجبار بن احمد. (1408ق.). شرح الاصول الخمسه. تحقیق و تقدیم: عبدالکریم عثمان. چاپ دوم. قاهره: مصر. مکتبه وهب.
قرشی، عبدالقادر ابن ابیالوفاء. (1413ق/1993م.). الجواهر المضیئه فی طبقات الحنفیه. تحقیق: عبدالفتاح محمد الحلو. چاپ دوم. انتشارات هجر: ریاض.
لامشی حنفی ماترید، محمود بن زید. (بیتا). التمهید لقواعد التوحید. تحقیق: عبدالمجید ترکی. بیروت: لبنان. دارالغرب الاسلامی.
ماتریدی سمرقندی حنفی، ابومنصور محمد بن محمد. ( 1425 ق/2004م). تفسیر القرآن العظیم المسمی تأویلات اهل السنه. تحقیق: مجدی باسلوم. چاپ اول. بیروت: لبنان. دار الکتب العلمیه.
________________________________. (بیتا). کتاب التوحید. تحقیق و تقدیم: فتحالله خلیف. اسکندریه. مصر: دارالجامعات المصریه.
مادلونگ، ویلفرد. (1387ش.). مکتبها و فرقه‌های اسلامی در سده‌های میانه. ترجمه: جواد قاسمی. چاپ دوم. مشهد: ایران. بنیاد پژوهشهای اسلامی.
مصاحب، غلامحسین. (1374ش.). دائره المعارف فارسی. چاپ دوم. تهران: شرکت سهامی جیبی. (وابسته به انتشارات امیر کبیر).
نسفی، ابومعین میمون بن محمد. (1990م). تبصرة الادلة فی اصول الدین علی طریقة الامام ابی منصور الماتریدی. تحقیق و تعلیق: کلود سلامه. دمشق: المعهد العلمی الفرنسی للدراسات العربیه.
___________________. (1407ق). التمهید فی اصول الدین. تحقیق و تعلیق: عبدالحی قابیل. قاهره: دارالثقافه للنشر و التوزیع.
کلیدواژه‌ها
)