نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیارگروه علوم قرآنی دانشگاه علوم و معارف قرآن دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

حیات امام جواد(ع) به‌سبب پدیده‌هایی، از دیگر امامان ممتاز است؛ زیرا در عصر پدر و جد بزرگوارش، عقایدی در بین شیعیان ایجاد شد که عده‌ای را از حق منحرف کرد و آنان را به باطل کشاند و موجب نپذیرفتن امامت ایشان گردید و شبهاتی را در این زمینه به‌وجود آورد. مقالة حاضر به شیوة توصیفی‌ـ تحلیلی، ضمن برشمردن شبهات واردشده در این امر، به رفتار امام رضا(ع) و گونه‌شناسی مقابلة ایشان در برخورد با شبهات می‌پردازد. تحقیقات نشان داد که سه جریانِ تفکرِ «وقف» از زمان امام هفتم، به معنای «پایان یافتن امامت در ولایت امام کاظم(ع)» از یک سو، «ایجاد شبهه برای عقیم بودن امام رضا(ع)» از سوی دیگر، و نیز «هفت‌سالگی امام جواد(ع) در هنگام شهادت پدر»، به‌شدت موجب تردید در بین شیعیان شد و این امر، زمینه‌سازی لازم را به‌وسیلة امام هشتم می‌طلبید. امام رضا(ع) با گونه‌هایی همچون بشارت دربارة ولادت امام جواد(ع)، معرفی و نص بر امامت جوادالائمه(ع) به عنوان امام بعدی، رضایت به انجام «قیافه‌شناسی»، ارجاع شیعیان به امام جواد(ع) در پاسخ به سؤالات، ردّ شبهات واقفیه با دلایل قرآنی و عقلی و نمونه‌های دیگر، در پی پاسخ‌گویی به شبهات برآمدند.

کلیدواژه‌ها

ابن‌اثیر جزری، مبارک‌بن‌ محمد. (1367). النهایة فی غریب الحدیث والأثر. تحقیق و تصحیح محمود محمد طناحی. قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
ابن‌بابویه، محمدبن علی. (1413 ق.). من لا یحضره الفقیه. تحقیق علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزة علمیة قم.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1378). عیون اخبار الرضا. تحقیق مهدی لاجوردی. تهران: نشر جهان.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1385). علل الشرائع. قم: کتاب‌فروشی داوری.
ابن‌شهرآشوب مازندرانی، محمدبن‌علی. (1379). مناقب آل أبی‌طالب. قم: نشر علامه.
ابن‌عبد الوهاب، حسین. (بی‌تا). عیون المعجزات. قم: مکتبة الداوری.
اشعری قمی، احمدبن محمد. (1408 ق.). النوادر. تحقیق مدرسة امام مهدی علیه‌السلام. قم: مدرسة الإمام المهدی عجل‌الله تعالی فرجه الشریف.
اربلی، علی‌بن ‌عیسی. (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تحقیق هاشم رسولی محلاتی. تبریز: نشر بنی‌هاشمی.
امین عاملی، محسن. (بی‌تا). مفتاح الجنات فی الأدعیة والأعمال. بی‌جا: دار احیاء علوم‌الدّین.
بحرانی، سیدهاشم. (1411 ق.). حلیة الأبرار مِن أحوال محمد وآله الأطهار. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
ــــــــــــــــــــــ . (1413ق.). مدینة معاجز الأئمة الإثناعشر (الف). قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
بحرانی اصفهانی، عبد الله‌بن‌ نورالله (1413). عوالم العلوم و المعارف. مستدرک حضرت ‌زهرا تا امام‌جواد(ع). تحقیق و تصحیح محمدباقر موّحد ابطحی. قم: مؤسسة الإمام ‌المهدی(عج).
بهبودی، محمد باقر. (1363). گزیده کافی. تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1370). «تحقیقی دربارة مذهب وقف و بررسی تاریخ واقفیه». فصلنامة دانشکدة علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس. د 1. ش 5، 6، 7.
جزایری، نعمت‌الله. (1427). ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
جعفریان، رسول. (1372). حیات فکری و سیاسی امامان شیعه. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
حرّانی، ابن‌شعبه. (1404ق.). تحف العقول. تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری. قم: جامعة مدرسین.
حرّ عاملی، محمدبن‌حسن. (1425). اثبات الهداة بالنصوص والمعجزات. بیروت: مؤسسة اعلمی.
حسینی شیرازی، سید محمد. (1425) امهات المؤمنین. لبنان: دار الأولیاء للطباعة والنشر والتوزیع.
خصیبی، حسین‌بن‌همدان. (1419). الهدایة الکبری. بیروت: نشر البلاغ.
خطیب بغدادی، احمدبن علی. (1987). تاریخ بغداد. بیروت: دارالکتب العلمیة.
شبستری، عبدالحسین. (1421ق.). سبل الرشاد إلی أصحاب الأمام ‌الجواد(ع). قم: المکتبة التاریخیة المختصة.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. (1995م.). الملل و النحل. تحقیق علی حسن فاعور و امیرعلی مهنا. بیروت: دارالمعرفه.
صدوق، محمدبن‌علی. (1378). عیون اخبار الرضا(ع). تحقیق مهدی لاجوردی. تهران: نشر جهان
ــــــــــــــــــــــــــ . (1395). کمال‌الدین و تمام‌النعمه. 2ج. تصحیح علی‌اکبر غفاری. تهران: چاپخانة اسلامیه.
ــــــــــــــــــــــــــ . (1413ق.). من لا یحضره الفقیه. به تحقیق علی‌اکبر غفاری. قم: دفتر انتشارات اسلامی حوزة علمیه.
صفری فروشانی، نعمت‌الله. (1388). «فرقه‌های درون‌شیعی دوران امامت امام‌ رضا(ع)». طلوع. س8. ش28.
طبرسی، فضل‌بن ‌حسن (1390). أعلام الوری بإعلام الوری. تهران: چاپخانة اسلامیه.
طبری، محمدبن‌جریر. (1413ق.). دلائل الإمامه. قم: مؤسسة البعثه.
طبری، محمد‌بن جریر و محمد ابوالفضل ابراهیم. (بی‌تا). تاریخ الطبری. بیروت: بی‌نا.
طریحی، فخرالدّین محمد. (1375). مجمع البحرین. تحقیق و تصحیح احمد حسینی اشکوری. تهران: نشر مرتضوی.
طقوش، محمد سهیل. (1392). دولت عباسیان. ترجمة حجت‌الله جودکی. تهران: پژوهشکدة حوزه و دانشگاه.
طوسی، محمدبن حسن. (1425ق.). الغیبه. تحقیق محمدحسن آقابزرگ تهرانی، علی احمد ناصح و عبدالله تهرانی. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
ــــــــــــــــــــــــــــ . (1363). رجال کشی. تحقیق و تصحیح مهدی رجایی. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
عرفان‌منش، جلیل. (1376). جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا از مدینه تا مرو. مشهد: آستان قدس رضوی.
عریضی، علی‌بن‌ جعفر. (1409ق.). مسائل علی‌بن‌جعفر و مستدرکاتها. قم: نشر مؤسسة آل البیت
عقیقی بخشایشی، 1381). چهارده نور پاک؛ زندگی امام‌ جواد. قم: انتشارات نوید اسلام.
عطاردی قوچانی، عزیزالله. (2012ق.). مسند الإمام الجواد علیه‌السلام. بی‌جا: الأمانة العامة للعتبة الظامیة المقدسه.
فیض کاشانی، محمدمحسن. (1406ق.). الوافی. اصفهان: کتابخانة امام‌ امیرالمؤمنین(ع).
قزوینی، محمدکاظم. (1426ق.). الإمام ‌الجواد من المهد إلی اللحد. قم: منشورات لسان الصدق.
راوندی، سعیدبن‌ هبةالله. (1409ق.). الخرائج و الجرائح. قم: نشر و تحقیق مؤسسة الإمام‌ المهدی(عج).
کلینی، محمدبن ‌یعقوب. (1407ق.). الکافی. تحقیق علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی. تهران: دار الکتب الإسلامیّه.
مجلسی، محمدباقر. (1403ق.). بحار الأنوار. تحقیق جمعی از محققان. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مسعودی، علی‌بن حسین. (1996م.). اثبات الوصیة للإمام علی‌بن أبی‌طالب. قم: انصاریان.
مصطفوی، حسن. (1368). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مفید، محمدبن ‌محمد. (1413ق.). الإرشاد. تحقیق و تصحیح مؤسسة آل البیت(ع). قم: کنگرة شیخ مفید.
ــــــــــــــــــــــــــ . (2009م.). الإختصاص. تحقیق علی‌اکبر غفاری. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
نجاشی، احمدبن علی. (1365). رجال. قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم المشرفه.
مغربی، نعمان‌بن محمد. (1409ق.). شرح الأخبار فی فضائل الأئمه. تحقیق محمدحسین حسینی جلالی. قم: جامعة مدرسین.
نوبختی، حسن‌بن موسی. (2017م.). فرق الشیعه. تحقیق محمدکاظم موسوی. بی‌جا: بی‌نا.
هاشمی خویی، میرزا حبیب‌الله. (1400). منهاج البراعة فی شرح نهج‌البلاغه. ترجمة محمدباقر کمره‌ای و حسن حسن‌زادة آملی. تحقیق ابراهیم ‌میانجی. تهران: مکتبة الإسلامیة.