نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته ارشد نهج البلاغه(اصول الدین و معارف علوی) دانشگاه کاشان

2 دانشیار دانشگاه کاشان

چکیده

اولین فردی که پس از قرآن کریم و رسول خدا(ص)، در ساحت علم کلام، سخن به میان آورده و مباحث کلامی را مطرح و بیان نموده و کلامش سرچشمة این علم گشته است، امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السلام) است. با بررسی دیدگاه های مختلف دانشمندان به ویژه دانشمندان اهل تسنّن و بررسی تاریخی شرایط زمانی خلفای سه گانه از اعترافات اهل سنّت و معتزله می توان به تأیید این مدعا دست یافت. امامان معصوم (علیهم‌السّلام)، از اولین شاگردان علوم الهی و کلامی امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به شمار می‌آیند و پس از آنها شاگردانشان یعنی دانشمندان و متکلّمان مسلمان هستند. سوای اندیشمندان شیعه که در اثرپذیری آنها از امام(ع) تردیدی نیست، در این مقاله با بررسی آثار دانشمندان و متکلّمان مسلمان از اهل سنّت و معتزله و اشعریون، به اثرپذیری مستقیم یا غیرمستقیم آنان از آموزه‌های وحیانی امیرالمؤمنین امام علی (علیه-السّلام) پرداخته شده است. با بررسی دیدگاه‌های متکّلمان اهل سنت همچون جاحظ بصری، ابوالحسن اشعری، قاضی عبدالجبّار، فخر رازی و غزالی این نتیجه حاصل می شود که آنان در دیدگاه‌های کلامی خود وام‌دار امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السّلام) هستند.

کلیدواژه‌ها

نهج­البلاغه.
ابن­ حنبل، أحمد بن­محمد. (1421ق). مسند الإمام أحمد بن حنبل. چاپ: اول. بیروت: مؤسسة الرساله.
ابن­ عساکر، علی­بن­حسن. (۱۴۱۵ق). تاریخ مدینة دمشق. چاپ اول. بیروت - لبنان: دارالفکر.
ابن­ ماجه. أبو عبدالله محمدبن­یزید. (بی­تا). سنن ابن­ماجه. چاپ: اول. قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة.
ابن ­أبی­الحدید. عبدالحمیدبن­هبه­الله. (1404ق). شرح نهج­البلاغه. چاپ اول. قم: کتابخانة عمومی آیه­الله مرعشی نجفی.
ابن­ بابویه، محمدبن­على. (1378ق). عیون أخبار الرضا علیه­السلام. چاپ اول. تهران: نشر جهان.
ابن­ خلکان، احمدبن­محمد. (بی­تا). وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان. بیروت: دار الفکر.
ابوداود، سلیمان‌­بن‌­اشعث. (۱۴۲۰ق). سنن أبی داود. چاپ سوم. بیروت: دارالفکر.
احمدبن­سلیمان. (1424ق). حقائق المعرفة فی علم الکلام. چاپ اول. صنعاء: مؤسسة الإمام زیدبن­علی.
أبو عمر، ابن­عبدالبر. (1412ق). الاستیعاب فى معرفة الأصحاب. بیروت: دار­الجیل.
اسکافی، ابوجعفر. (1374ش). المعیار و الموازنه. ترجمه محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی.
اشعرى، ابوالحسن. (1400ق). مقالات الإسلامیین و اختلاف المصلین. چاپ: سوم. ویسبادن. فرانس شتاینر.
___________. (بی­تا). اللمع فی الرد على أهل الزیغ و البدع. قاهره: المکتبة الأزهریة للتراث‏.
آل کاشف الغطاء، محمد حسین. (1413ق). اصل­الشیعه و اصولها. بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
امین، احمد. (1358ش). پرتو اسلام (فجرالاسلام). ترجمه عباس خلیلی. چاپ سوم. تهران: اقبال.
بحرانى، سیّد هاشم­بن­سلیمان. (1422ق). غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام. چاپ اول. بیروت: مؤسسة التأریخ العربی‏.
بخاری، محمد بن­اسماعیل. (۱۴۰۶ق). التاریخ الصغیر. چاپ اول. بیروت: دار المعرفه.
تمیمى آمدى، عبد الواحدبن­محمد. (1366ش). تصنیف غرر الحکم و درر الکلم. چاپ اول. قم: دفتر تبلیغات ‏ایران.
جاحظ، ابوعثمان عمربن­بحر. (2002م ). رسائل الجاحظ. بیروت: دار و مکتبه الهلال.
حاکم نیشابوری، محمدبن­عبدالله. (1411ق). المستدرک على الصحیحین. چاپ اول. جلد3. بیروت: دار الکتب العلمیه.
حسینى همدانى، سیّد محمد. (1363ش). درخشان پرتوى از اصول کافى. چاپ اول. قم: چاپخانه علمیه قم‏.
خطیب بغدادى، احمدبن­على. (1417ق). تاریخ بغداد. بیروت: دارالکتب العلمیه.
خوارزمی، موفق­بن­احمد (1411ق).  المناقب. چاپ دوم. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
 دین‏پرور، سیدجمال‏الدین. (1379ش). نهج‏البلاغه ‏پارسى. سیّد رضی. چاپ اول. تهران: بنیاد نهج‏البلاغه.
ذهبی، شمس­الدین أبوعبدالله محمدبن­أحمد. (1419ق). تذکره الحفاظ. بیروت: دار الکتب العلمیه.
سبحانی تبریزی، جعفر. (1371ش). فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی. قم: توحید.
سیوطى، عبدالرحمن­بن­ابى‏بکر. (1421 ق). الإتقان فی علوم القرآن. چاپ دوم. بیروت: دار الکتاب العربی.
شهرستانى، محمدبن­عبدالکریم. (1364ش). الملل و النحل. چاپ سوم. قم: الشریف الرضی.
شیخ مفید، محمدبن­محمدبن­نعمان. (1413ق). الإرشاد فی معرفه حجج الله على العباد. چاپ اول. قم: کنگره شیخ مفید.
صدرالمتألهین شیرازى، محمدبن­ابراهیم‌. (1366ش). شرح أصول الکافی لصدر المتألهین. چاپ اول. تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى‏.
صدر، سیدحسن. (1375ش). تأسیس الشیعه لعلوم­الاسلام. بی­جا: موسسه اعلمی.
طبرى، محمدبن­جریر. (1412ق). جامع­البیان فى تفسیر القرآن (تفسیر الطبرى). چاپ اول. بیروت: دار المعرفه.
طبری، محب الدین. (بی­تا). الریاض النضرة فی مناقب العشرة. بیروت: دارالکتب العلمیه.
غزالى، ابوحامد. (1409). الأربعین فی اصول­الدین. چاپ: اول. بیروت: دار الکتب العلمیة.
 (1409ق). الاقتصاد فی الاعتقاد. چاپ: اول. بیروت: دار الکتب العلمیة.
(1361ش). الرساله اللّدنیّه. ترجمه زین­الدین کیائی­نژاد. تهران: آرمان.
فخر رازى. (1986م). الأربعین فی أصول­الدین. چاپ: اول. قاهره: مکتبة الکلیات الأزهریه.
(1420 ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح­الغیب). چاپ سوم. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
(1414ق). القضاء و القدر. چاپ: دوم. بیروت: دار الکتاب العربی‏.
فخر رازى. (1407ق). المطالب العالیة من العلم الإلهی. چاپ اول. بیروت: دار الکتاب العربی.
فیض کاشانى، محمدبن­شاه مرتضی. (1418ق). علم­الیقین فی أصول­الدین. چاپ اول. قم: بیدار.
قاضى عبدالجبّار. عبدالجباربن­احمد. (1965م). المغنی فی أبواب التوحید و العدل. قاهره: دار المصریه.
 (1971م). المختصر فی أصول­الدین. بیروت: دار الهلال‏.
 (1972م). المنیة و الامل فی شرح‌ الملل و النحل. اسکندریه: دارالمطبوعات الجامعیه.
قاضى نورالله مرعشى. (1409ق). إحقاق الحق و إزهاق الباطل. چاپ اول. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی‏.
قاضی عبدالجبّار، عبدالجباربن­احمد. (1393ق). فضل الاعتزال و طبقات المعتزله. تونس: دار التونسیه.
کلینى، محمدبن­یعقوب. (1375ش). أصول الکافی. ترجمة محمد باقر کمره‏اى. چاپ سوم. قم: اسوه.
مالک بن انس. (1414ق). موطأ مالک. چاپ چهارم. قاهره: وزارت اوقاف.
مامقانى، عبدالله. (1431ق). تنقیح المقال فی علم الرجال. قم: موسسة آل­البیت (علیهم­السلام) لإحیاء التراث.
متقی الهندی، علی­بن­حسام­الدین. (1401ق). کنز العمال فی سنن الأقوال و الأفعال. چاپ پنجم. بیروت: مؤسسة الرساله.
مجلسى، محمدباقربن­محمد تقی. (1404ق). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
مطهری، مرتضی. (1371ش). خدمات متقابل اسلام و ایران. تهران: صدرا.
موسوی، سید صادق. (1376ش). تمام ‏نهج­‏البلاغه. چاپ اول. تهران: مؤسسه‏ امام‏ صاحب‏­الزمان (عج).
هندی نیشابوری، میرسیّد حامد حسین. (1366ش). عبقات­الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار. اصفهان: کتابخانه امیرالمؤمنین‏ (ع).
هیتمی، ابن­حجر. (1417ق). الصواعق المحرقه. چاپ اول. بیروت: مؤسسه الرساله.