نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

آیۀ مباهله، جزء نمایان­ترین آیاتی است که از دیرباز در متن گفتگوهای کلامی فریقین رایج بوده­است. متکلمان امامی بر آن بوده­اند که در پرتو دلالت معنایی آیۀ مباهله، پشتوانه‌ای قرآنی برای بنیان­های مرامی شیعه فراهم سازند. امامت، افضلیت امام و عصمت، از درخشان­ترین دریافت­هایی است که در پژوهش­های کلامی شیعه از آن یاد شده­است اما در مقابل، متکلمان اهل سنت به جز اثبات نبوت،سایر وجوه معنایی که شیعه بدان استناد می‌جوید؛ برنتابیده­ است و در پیمایش کلامی خویش،کوشیده­است با رویکردی سلبی با ادله­ای چون پیامبر، مقصود معنایی انفسنا،کودک‌بودن حسنین و ترجیح مفضول بر فاضل، دلالت آیه را در حد یک فضیلت ساده فرو کاهد. اما متکلمان امامی با بهره­­گیری از ادله عقلی، نقل­های روایی، دریافت‌های تفسیری، قواعد ادبی و گزارش­های تاریخی در جایگاه دفاع از دریافت­های معنایی که از آیۀ مباهله دارند؛ آراء متکلمان عامه را به چالش کشیده‌اند که برآیند آن در اثبات افضلیت تابناک اهل بیت ظهوری روشن دارد.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
-                    قرآن کریم
-                    آمدی، سیف‌الدین. (1423ق). ابکار الافکار فی اصول الدین. قاهره: دارالکتب.
-                    اربلی. (1381ق.). کشف الغمه. چ اول. تبریز: بنی هاشمی.
-                    ابن ابی شیبه. (1409ق). المصنف. چ اول. بیروت: دارالفکر.
-                    ابن حزم. (بی تا). محلی. بیروت: دارالفکر.
-             ابن قولویه، جعفر بن محمد. (1356ش). کامل الزیارات. چ اول. نجف:
دار المرتضویه.
-                    ابن ماجه. (بی تا). سنن. بیروت: دار الفکر.
-                    ابن حنبل. (1419ق.). مسند. بیروت. طبع الاولی. عالم الکتاب.
-                    ابونعیم اصفهانی. (1412ق). دلائل النبوه. چ سوم. بیروت: دار­النفائس.
-                    ایجی، عضدالدین. (1325ق). شرح المواقف. قم: الشریف الرضی.
-                    اشعری قمی، سعد بن عبدالله. (1360ش). المقالات و الفرق. چ اول. مرکز انتشارات علمی فرهنگی.
-                    بحرانی، ابن میثم. (1417ق). النجاه فی­القیامه. چ اول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
-                    بخاری، محمد بن اسماعیل. (1401 ق). الصحیح. بیروت: دارالفکر.
-                    بغوی، حسین بن مسعود. (1420 ق). معالم التنزیل. چ اول. بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
-                    بیاضی، علی بن یونس. (1384 ش). الصراط المستقیم.چ اول. تهران. المکتبه المرتضویه.
-                    بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1418 ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. چ اول. بیروت: دار احیاء التراث.
-                    بیهقی، ابوبکر. (1415 ق). دلائل النبوه. چ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه. چ العربی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (بی تا.). سنن الکبری. بیروت: دارالفکر.
-                    ترمذی، محمد بن عیسی. (1403ق). چ ثانیه. سنن. بیروت: دارالفکر.
-                    تفتازانی، نام. (1409ق). شرح المقاصد. چ اول. قم: الشریف الرضی.
-                    ثعلبی، احمد بن محمد. (1422ق). الکشف و البیان. چ اول.بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
-                    حلی، حسن بن یوسف بن علی بن مطهر. (1413ق).کشف المراد. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1365 ش). باب حادی عشر. چ اول. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1409 ق). الفین، قم: هجرت، چ دوم.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1379 ش). منهاج الکرامه. چ اول. مشهد: مؤسسه عاشورا.
-                    دارمی، عبد­الله ابن عبد الرحمن. (1349ق). سنن. بی­چا. دمشق. مطبعة الاعتدال.
-                    ربانی گلپایگانی، علی. (1390ش). براهین و نصوص امامت. چ اول.قم: رائد.
-                    زمخشری، الکشاف. (1407 ق.). بیروت: دارالکتب العربی.
-                    سبحانی، جعفر. (1425.ق). الفکر الخالد. چ اول. قم: مؤسسه امام صادق.
-                    سیّد مرتضی. (1998.م). امالی. چ اول. قاهره. دارالفکر العربی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1405.ق). رسائل. چ اول. قم: دارالقرآن الکریم.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1410ق). الشافیفی الامامه. چ دوم. تهران: مؤسسه الصادق.
-                    صدوق، محمد بن علی. (1414ق). اعتقادات. چ دوم. قم: کنگره شیخ مفید.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1414ق). امالی. چ ششم. تهران: کتابچی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1378ق.). عیون اخبار الرضا. چ اول.تهران: نشر جهان.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1362ش.). خصال. چ اول. قم: جامعۀ مدرسین.
-                    ـــــــــــــــــــــــ . (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1403ق). معانی الاخبار.چ اول.قم: دفتر انتشارات اسلامی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1385ش). علل الشرایع.چ اول. قم: کتاب فروشی داوودی.
-                    صفار قمی، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات. چ دوم. قم: مکتبه آیه المرعشی النجفی.
-                    طبرانی، سلیمان بن احمد لخمی. (2008م). تفسیر القرآن العظیم. چ اول. اردن-اربد. دار الکتاب الثقافی.
-                    طبرسى، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چ سوم.تهران: ناصر خسرو.
-                    طوسی، خواجه نصیر الدین. (1407ق). تجرید الاعتقاد. چ اول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-                    طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). امالی. چ اول. قم: دار الثقافه.
-                     ــــــــــــــــــــــــ . (1402ق). الاقتصاد فی ما یتعلق بالاعتقاد.چ دوم. بیروت: دار الاضواء.
-                    عمر بن ابی عاصم. (1413ق). السنه. چ ثاله. بیروت: المکتب الاسلامی.
-                    فاضل مقداد. (1420ق). انوار الجلالیه. چ اول. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1423ق). اللوامع اللهیه. چ دوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-                    فخر رازی ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب. چ سوم. بیروت: احیاءالتراث العربی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1986م). الاربعین فی اصول الدین.چ اول. قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
-                    قاضی عبد الجبار معتزلی. (بی تا). تثبیت دلائل النبوه. قاهره: درا المصطفی. بی چا.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1965م). المغنی. قاهره: الدار المصریه.بی چا.
-                    قاضی عیاض. (1407ق). الشفاء بتعریف حق المصطفی. چ دوم. عمان، دار الفحیاء.
-                    قاضی نور الله شوشتری. (1409ق). احقاق الحق. چ اول. قم: مکتبه آیه المرعشی النجفی.
-                    قندوزی. (1364ق). ینابیع الموده. چ الاولی.قم: دار الاسوه.
-                    کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی. چ اول. قم: دار الحدیث.
-                    لاهیجی، فیاض. (1383ش). چ اول. گوهر مراد. تهران. نشر سایه.
-                    لاهیجی، محمد بن علی. (1373ش). تفسیر لاهیجی. چ اول. تهران: دفتر نشر داد.
-                    مجلسی محمد باقر. بحارالانوار. (1403 ق). چ ثانیه. بیروت: موسسه الوفاء.
-                    مظفر، محمد حسین. (1422ق). دلائل الصدق. چ اول. قم: موسسۀ آل البیت.
-                    مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الفصول المختاره. چ اول. قم: کنگره شیخ مفید.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1413ق). تفضیل امیرالمؤمنین. چ اول. قم: المؤتمر العالمی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ . (1413ق). اوائل المقالات. چ اول. قم: المؤتمر العالمی.
-                    ــــــــــــــــــــــــ .(1413ق ). الارشاد فی معرفته حجج الله علی العباد. چ اول. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
-             معینی­فر، محمد و لیلا سادات داوودی. (1397.). امامت در آیه مباهله از دیدگاه امامیه و اشاعره. پژوهشنامۀ مذاهب اسلامی.ش 10،ص141-157.
-                    مغربی، محمد بن نعمان. (1409). شرح الاخبار. چ اول. قم: جامعه مدرسین.
-             نجفی، محمد جواد و سیّد محمد تقی موسوی کراماتی. (1394). آراء تفسیری مفسرا معاصر پیرامون آیۀ مباهله. مطالعات تفسیری. قم: دانشگاه معارف اسلامی.ش21. ص143-160.
-                    نسایی، احمد بن علی. (1411). سنن الکبری. چ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه.
-                    نیشابوری، مسلم بن حجاج. (بی­تا). صحیح. بیروت: دارالفکر .
-                    واحدی. (1416ق). الوسیط فی تفسیر القرآن المجید. چ اول. قاهره‏: وزاره الاوقاف.