نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دکتری تخصصی علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم، قم، ایران
چکیده
آیۀ مباهله، جزء نمایانترین آیاتی است که از دیرباز در متن گفتگوهای کلامی فریقین رایج بودهاست. متکلمان امامی بر آن بودهاند که در پرتو دلالت معنایی آیۀ مباهله، پشتوانه‌ای قرآنی برای بنیانهای مرامی شیعه فراهم سازند. امامت، افضلیت امام و عصمت، از درخشانترین دریافتهایی است که در پژوهشهای کلامی شیعه از آن یاد شدهاست اما در مقابل، متکلمان اهل سنت به جز اثبات نبوت،سایر وجوه معنایی که شیعه بدان استناد می‌جوید؛ برنتابیده است و در پیمایش کلامی خویش،کوشیدهاست با رویکردی سلبی با ادلهای چون پیامبر، مقصود معنایی انفسنا،کودک‌بودن حسنین و ترجیح مفضول بر فاضل، دلالت آیه را در حد یک فضیلت ساده فرو کاهد. اما متکلمان امامی با بهرهگیری از ادله عقلی، نقلهای روایی، دریافتهای تفسیری، قواعد ادبی و گزارشهای تاریخی در جایگاه دفاع از دریافتهای معنایی که از آیۀ مباهله دارند؛ آراء متکلمان عامه را به چالش کشیده‌اند که برآیند آن در اثبات افضلیت تابناک اهل بیت ظهوری روشن دارد.
کلیدواژه‌ها
منابع و مآخذ
- قرآن کریم
- آمدی، سیف‌الدین. (1423ق). ابکار الافکار فی اصول الدین. قاهره: دارالکتب.
- اربلی. (1381ق.). کشف الغمه. چ اول. تبریز: بنی هاشمی.
- ابن ابی شیبه. (1409ق). المصنف. چ اول. بیروت: دارالفکر.
- ابن حزم. (بی تا). محلی. بیروت: دارالفکر.
- ابن قولویه، جعفر بن محمد. (1356ش). کامل الزیارات. چ اول. نجف:
دار المرتضویه.
دار المرتضویه.
- ابن ماجه. (بی تا). سنن. بیروت: دار الفکر.
- ابن حنبل. (1419ق.). مسند. بیروت. طبع الاولی. عالم الکتاب.
- ابونعیم اصفهانی. (1412ق). دلائل النبوه. چ سوم. بیروت: دارالنفائس.
- ایجی، عضدالدین. (1325ق). شرح المواقف. قم: الشریف الرضی.
- اشعری قمی، سعد بن عبدالله. (1360ش). المقالات و الفرق. چ اول. مرکز انتشارات علمی فرهنگی.
- بحرانی، ابن میثم. (1417ق). النجاه فیالقیامه. چ اول. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
- بخاری، محمد بن اسماعیل. (1401 ق). الصحیح. بیروت: دارالفکر.
- بغوی، حسین بن مسعود. (1420 ق). معالم التنزیل. چ اول. بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
- بیاضی، علی بن یونس. (1384 ش). الصراط المستقیم.چ اول. تهران. المکتبه المرتضویه.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر. (1418 ق). انوار التنزیل و اسرار التأویل. چ اول. بیروت: دار احیاء التراث.
- بیهقی، ابوبکر. (1415 ق). دلائل النبوه. چ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه. چ العربی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (بی تا.). سنن الکبری. بیروت: دارالفکر.
- ترمذی، محمد بن عیسی. (1403ق). چ ثانیه. سنن. بیروت: دارالفکر.
- تفتازانی، نام. (1409ق). شرح المقاصد. چ اول. قم: الشریف الرضی.
- ثعلبی، احمد بن محمد. (1422ق). الکشف و البیان. چ اول.بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
- حلی، حسن بن یوسف بن علی بن مطهر. (1413ق).کشف المراد. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1365 ش). باب حادی عشر. چ اول. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1409 ق). الفین، قم: هجرت، چ دوم.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1379 ش). منهاج الکرامه. چ اول. مشهد: مؤسسه عاشورا.
- دارمی، عبدالله ابن عبد الرحمن. (1349ق). سنن. بیچا. دمشق. مطبعة الاعتدال.
- ربانی گلپایگانی، علی. (1390ش). براهین و نصوص امامت. چ اول.قم: رائد.
- زمخشری، الکشاف. (1407 ق.). بیروت: دارالکتب العربی.
- سبحانی، جعفر. (1425.ق). الفکر الخالد. چ اول. قم: مؤسسه امام صادق.
- سیّد مرتضی. (1998.م). امالی. چ اول. قاهره. دارالفکر العربی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1405.ق). رسائل. چ اول. قم: دارالقرآن الکریم.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1410ق). الشافیفی الامامه. چ دوم. تهران: مؤسسه الصادق.
- صدوق، محمد بن علی. (1414ق). اعتقادات. چ دوم. قم: کنگره شیخ مفید.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1414ق). امالی. چ ششم. تهران: کتابچی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1378ق.). عیون اخبار الرضا. چ اول.تهران: نشر جهان.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1362ش.). خصال. چ اول. قم: جامعۀ مدرسین.
- ـــــــــــــــــــــــ . (1413ق). من لا یحضره الفقیه. چ دوم. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1403ق). معانی الاخبار.چ اول.قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1385ش). علل الشرایع.چ اول. قم: کتاب فروشی داوودی.
- صفار قمی، محمد بن حسن. (1404ق). بصائر الدرجات. چ دوم. قم: مکتبه آیه المرعشی النجفی.
- طبرانی، سلیمان بن احمد لخمی. (2008م). تفسیر القرآن العظیم. چ اول. اردن-اربد. دار الکتاب الثقافی.
- طبرسى، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. چ سوم.تهران: ناصر خسرو.
- طوسی، خواجه نصیر الدین. (1407ق). تجرید الاعتقاد. چ اول. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). امالی. چ اول. قم: دار الثقافه.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1402ق). الاقتصاد فی ما یتعلق بالاعتقاد.چ دوم. بیروت: دار الاضواء.
- عمر بن ابی عاصم. (1413ق). السنه. چ ثاله. بیروت: المکتب الاسلامی.
- فاضل مقداد. (1420ق). انوار الجلالیه. چ اول. مشهد: مجمع البحوث الاسلامیه.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1423ق). اللوامع اللهیه. چ دوم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
- فخر رازی ابوعبدالله محمد بن عمر. (1420ق). مفاتیح الغیب. چ سوم. بیروت: احیاءالتراث العربی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1986م). الاربعین فی اصول الدین.چ اول. قاهره: مکتبه الکلیات الازهریه.
- قاضی عبد الجبار معتزلی. (بی تا). تثبیت دلائل النبوه. قاهره: درا المصطفی. بی چا.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1965م). المغنی. قاهره: الدار المصریه.بی چا.
- قاضی عیاض. (1407ق). الشفاء بتعریف حق المصطفی. چ دوم. عمان، دار الفحیاء.
- قاضی نور الله شوشتری. (1409ق). احقاق الحق. چ اول. قم: مکتبه آیه المرعشی النجفی.
- قندوزی. (1364ق). ینابیع الموده. چ الاولی.قم: دار الاسوه.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی. چ اول. قم: دار الحدیث.
- لاهیجی، فیاض. (1383ش). چ اول. گوهر مراد. تهران. نشر سایه.
- لاهیجی، محمد بن علی. (1373ش). تفسیر لاهیجی. چ اول. تهران: دفتر نشر داد.
- مجلسی محمد باقر. بحارالانوار. (1403 ق). چ ثانیه. بیروت: موسسه الوفاء.
- مظفر، محمد حسین. (1422ق). دلائل الصدق. چ اول. قم: موسسۀ آل البیت.
- مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الفصول المختاره. چ اول. قم: کنگره شیخ مفید.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1413ق). تفضیل امیرالمؤمنین. چ اول. قم: المؤتمر العالمی.
- ــــــــــــــــــــــــ . (1413ق). اوائل المقالات. چ اول. قم: المؤتمر العالمی.
- ــــــــــــــــــــــــ .(1413ق ). الارشاد فی معرفته حجج الله علی العباد. چ اول. قم: کنگرۀ شیخ مفید.
- معینیفر، محمد و لیلا سادات داوودی. (1397.). امامت در آیه مباهله از دیدگاه امامیه و اشاعره. پژوهشنامۀ مذاهب اسلامی.ش 10،ص141-157.
- مغربی، محمد بن نعمان. (1409). شرح الاخبار. چ اول. قم: جامعه مدرسین.
- نجفی، محمد جواد و سیّد محمد تقی موسوی کراماتی. (1394). آراء تفسیری مفسرا معاصر پیرامون آیۀ مباهله. مطالعات تفسیری. قم: دانشگاه معارف اسلامی.ش21. ص143-160.
- نسایی، احمد بن علی. (1411). سنن الکبری. چ اول. بیروت: دار الکتب العلمیه.
- نیشابوری، مسلم بن حجاج. (بیتا). صحیح. بیروت: دارالفکر .
- واحدی. (1416ق). الوسیط فی تفسیر القرآن المجید. چ اول. قاهره: وزاره الاوقاف.
)