نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه معارف اسلامی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران
چکیده
مسئلۀ تحقیق؛ رویکرد جریانهای کلامی و فلسفی جهان اسلام در بهرهگیری از عقل و رابطۀ میان آن و نقل، متفاوت بوده است. با توجه به اهمیت نظرات سیّد مرتضی و علّامه طباطبائی در خصوصمعنا، حجیت و رابطۀ عقل و نقل، سعی نمودیم به صورت تطبیقی این مسئله را از دیدگاه این دو بزرگوار بررسی نماییم. روش تحقیق؛ پژوهش حاضر با شیوه توصیفی و تحلیلی به بررسی عنوان این پژوهش تا رسیدن به نتیجه مطلوب پرداخته است. یافتههای تحقیق؛ سیّد مرتضی، عقل را به معنای مجموعه علومی میداند که برای مکلّف حاصل می‌شود. علّامه، عقل را به معنای قوۀ شناخت انسان، و از آن به حقیقتِ نفسِ انسانِ مُدرِک یاد می‌کند. از دیدگاه این دو بزرگوار، حجیت عقل ذاتی آن است و از منابع معرفت به شمار میرود. از دیدگاه ایشان، هر کدام از عقل و نقل، ضمن آن که دارای قلمروِ خاصِ خود، میباشند ولی در موارد زیادی، مؤید یگدیگرند. ایشان در بحث تعارض عقل و نقل، دیدگاهی مشابه دارند.
کلیدواژه‌ها
منابع و مآخذ
- قرآن کریم
- ابن سینا، ابوعلی. (1363). اشارات وتنبیهات. حسن ملکشاهی. تهران: سروش.
- ابن منظور، محمد بن مکرم. (1421). لسان العرب. بیروت: دارصادر.
- آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1409). کفایه الاصول، قم: موسسه آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
- الاوسی، علی. (1370). روش علّامه طباطبائی در المیزان. ترجمۀ سید حسین میر جلیلی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
- الحاکم النیشابوری، أبو عبد الله محمد بن عبد الله. (1418). المستدرک على الصحیحین، بیروت، دار المعرفه.
- المناعی،عائشه یوسف. (1412). اصول العقیده المعتزله و الشیعه الامامیه. دوحه قطر: دارالثقافه.
- آمدی، عبدالواحد. (1410). غررالحکم و درر الکلم. تصحیح مهدی رجائی، چاپ دوم، قم: دارالکتاب الاسلامی.
- انصاری، حسن. (بیتا). تارنمای بررسیهای تاریخی، مقالات و نوشتهها؛ در حوزۀ تاریخ و فرهنگ اسلام: (الحدودوالحقائق؛کتابی که از شریف مرتضی نیست، همراه گفتاری ازاستاد مدرسی).
- https://ansari.kateban.com/post/1930
- https://www.ical.ir
- بحرانی، هاشم بن سلیمان. (1422). غایة المرام و حجة الخصام فی تعیین الإمام من طریق الخاص و العام. بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
- برنجکار، رضا. ماهیت عقل وتعارض عقل و وحی. فصلنامه نقد و نظر. دوره 1 (1373)ش3.
- برنجکار، رضا. (1391). روش‌شناسی علم کلام. قم: مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث.
- پاینده، ابوالقاسم. (1382). نهج الفصاحه،تهران، دنیای دانش.
- جوادی آملی، عبدالله. (1361). یادنامۀ فیلسوف الهی علّامه‌ی طباطبائی. تهران: دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی، چاپ اول.
- جوادی آملی، عبدالله. (1368).پیرامون وحی و رهبری ناشر. قم: الزهرا (س).
- حرّ عاملی، محمد. (1409). وسائل الشیعۀ الی مسائل الشریعه قم: مؤسسۀ آل‌البیت (ع) .
- حرانی، ابومحمد حسنبن علی. (1974). تحف العقول، بیروت، مؤسسۀ أعلمی.
- حسینی طهرانی، محمدحسین. (1393). مهر تابان. تهران: مؤسسه انتشارات باقرالعلوم (ع).
- حسینی، سیدحسین. و قاسم پورحسن (1382). میزان حکمت. تهران: سروش.
- خطاوی، وسام. (1385). المناهج الروائیه عند الشریف المرتضی،.قم: انتشارات دارالحدیث.
- خلیلی، مصطفی. (1382). اندیشههای کلامی علّامه طباطبائی. قم: دفتر تنظیم و نشر آثار علّامه طباطبائی.
- راوی، عبدالستار عزالدین. (1400). العقل و الحریه. بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
- ربانی گلپایگانی،علی. (1385). درآمدی بر شیعه شناسی. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
- ـــــــــــــــــ . (1390). درآمدی بر علم کلام. قم: دارالفکر.
- راغب اصفهانی،حسین بن محمد. (1412). المفردات فی غریب القران. بیروت: دار العلم.
- سجادی،جعفر. (1373). فرهنگ معارف‌اسلامی. تهران:کومش.
- سیّد مرتضی،ابوالقاسم علیبن الحسین. (1411). الذخیره فی علم الکلام. به تحقیق سید احمد حسینی، قم: موسسۀ نشر اسلامی.
- ـــــــــــــــــ . (1346). الذریعة الی اصول الشریعه. تصحیح ابوالقاسم گرجی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- ـــــــــــــــــ . (145). الرسائل. تحقیق مهدی رجایی، قم: دارالفکر القرآن الکریم.
- _____________. (1413). تصحیح اعتقادات الامامیه. .چاپ اول، قم: الموتمر العالمی للشیخ المفید.
- ـــــــــــــــــ . (1417). مسائل الناصریات. تهران: مجمع جهانی تقریب.
- ـــــــــــــــــ . (1415). الانتصار. قم: دفتر انتشار اسلامی.
- ـــــــــــــــــ . (1998). امالی. به تصحیح محمد ابوالفضل ابراهیم. قاهره: دارالفکر.
- ـــــــــــــــــ . (1409). تنزیه الأنبیاء. .چاپ دوم. بیروت :دارالأضواء.
- ـــــــــــــــــ . (1387). جمل العلم و العمل. نجف : آداب.
- ـــــــــــــــــ . (1425). انقاذ البشر من الجبر و القدر. قم: مجمع الذخائر اسلامی.
- شرفالدین،سید عبدالحسین. (1426). المراجعات. قم: المجمع العلمی لأهل البیت (ع).
- شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. (1972). ملل و نحل، بیروت: دارالمعرفه.
- علّامه طباطبائی. (1384). شناخت نامهمجموعه مقالات. تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی.
- صدرالدین شیرازی، محمدابراهیم. (1383). الحکمة المتعالیه فی الاسفار العقلیة الاربعه. تصحیح مقصود محمدی. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- ـــــــــــــــــ . (1366). شرح الاصول الکافى. تصحیح محمد خواجوى، قم: پژوهشگاه علوم اسلامى و مطالعات فرهنگى.
- طباطبائی، سیدمحمدحسین. (1417). المیزان فی تفسیر القرآن. چاپ پنجم. قم: انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
- ـــــــــــــــــ . (1394). شیعه دراسلام. قم: دار التبلیغ اسلامی.
- ـــــــــــــــــ . (1388).بررسیهاى اسلامى،.قم، بوستان کتاب قم.
- ـــــــــــــــ . (1368). حاشیة الکفایه. قم: بنیاد علمى و فکرى علّامه طباطبائى.
- ـــــــــــــــــ . (1403). تعلیقه بحارالانوار. پاورقى علّامه طباطبائى. چ سوم، بیروت: دار احیاءالتراث العربى،1403.
- ـــــــــــــــــ . (1361). علی و فلسفه الهی. ترجمه سید ابراهیم سید علوی. قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین.
- ـــــــــــــــــ . (1388). بررسیهاى اسلامى. به کوشش سیدهادی خسروشاهی. قم: بوستان کتاب.
- ـــــــــــــــــ . (1387). مجموعه رسائل. به کوشش سیدهادی خسرو شاهی. قم: بوستان کتاب.
- ـــــــــــــــــ . (1389). رساله لب الباب. قم: بوستان کتاب.
- ـــــــــــــــــ . (1393). شیعه. تهران: موسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
- ـــــــــــــــــ . (1373). الرسائلالتوحیدیه.قم: نشر إسلامی جماعه المدرسین.
- ـــــــــــــــــ . نهایة الحکمه، (1416). قم: نشر إسلامی جماعة المدرسین.
- طبرسى، امین الدین ابوعلى الفضل‌بن حسن. (1379). مجمع البیان، بیروت، داراحیاء التراث العربى.
- غزالی، محمد بن محمد. (1391). مـقاصد الفلاسفه، بیروت،دار المعارف.
- فراهیدی، خلیل بن احمد عمر بن تمیم. (1409).العین. قم: مؤسسه دارالهجره.
- کلینی، محمد بن یعقوب. (1425). اصول الکافی. قم: اسوه.
- لاهیجی فیاض، ملاعبدالرزاق. (1373). گوهر مراد. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- مادلونگ، ویلفرد. (1375). مکتبها و فرقههای اسلامی در سدههای نخست. مشهد: آستان قدس رضوی.
- مجلسی،محمدتقی. (1429). روضةالمتقین. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
- ـــــــــــــــــ . (1418). الفصول المهمه فی أصول الأئمه (تکمله الوسائل). تصحیح: القائینی. قم: مؤسسۀ اسلامی امام رضا (علیهالسلام).
- مجلسی، محمدباقر. (1386). بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمة الاطهار. تهران: انتشارات اسـلامیه.
- مصباحیزدی، محمدتقی. (1393). شرح جلد هشتم الأسفار الأربعه، جزء اول. تحقیقوتنظیم محمدسعیدی مهر. قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
- معارف، مجید و حامد شریعتی نیاسر. (1393). عقلانیت و مقابله با خرافات با تاکید بر آثار سیّد مرتضی. پژوهش نامه قرآن و حدیث، شماره 14.
- ملا هادی سبزواری. (1369). شرح المنظومه.تهران: ناب.
- نراقی، محمد مهدی. (1312). جامع السعادات. بیروت: موسسه الأعلمی.
- هندی، میرحامدحسین. (1392)، عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار. قم: مدرسة الإمام المهدی (علیه السلام).
)