نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری گروه کلام اسلامی، مؤسّسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

چکیده

بعد از مطرح‌شدن بحث اصلاح­گری در دین، یک ‌دسته از جریان‌هایی که در جهان اسلام شکل گرفت، جریان سلفی‌گری بود. در ایران نیز برخی از نویسندگان و متفکران شیعه، تحت تأثیر سلفیان قرار گرفتند و با انعکاس اعتقاداتی مشابه باورهای سلفی­گری، رفته رفته شاگردان و طرفدارانی پیدا کردند و جریان سلفی­گری شیعه را در ایران شکل دادند. به غیر از تأثیر از سلفیان، عوامل دیگری نیز در شکل­گیری این جریان در ایران نقش داشت؛ از جمله ضعف و انحطاط مسلمانان و پیشرفت غرب در علوم مادی و همکاری حاکمان وقت و عوامل غربی با آنان. یکی از ویژگی­های مهم این جریان، تقابل اعتقادی آنان با شیعیان امامی است. آنان در ابتدا تنها شعار بازگشت به قرآن و صدر اسلام و لزوم وحدت را که منطبق با اعتقادات شیعیان امامی نیز بود، سر دادند؛ اما پس از مدتی، تفکرات ضد شیعی خود را بروز دادند و شروع به انکار عقائد شیعیان امامیه و خرافه نامیدن آن­ها کردند؛ نظیر آنچه در امامت، عصمت و علم ائمه (ع)، شفاعت، زیارت قبور و رجعت می‌گویند. از دید آنان، این اعتقادات برخاسته از احادیث نادرست و مکر و نیرنگ علما و روحانیت شیعه است. مقالة حاضر به بررسی چگونگی شکل­گیری این جریان و تقابلات اعتقادی آنان در برابر اعتقادات شیعة امامیه پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

منابع و مآخذ
-                    قرآن کریم
-                    آل کاشف الغطاء، محمد حسین. (1368). اصل الشیعه و اصولها. قم: دار القرآن الکریم.
-                    ابن بابویه، محمد بن علی. (1376). الامالی. چاپ ششم. تهران: کتابچی.
-                    ــــــــــــــــــ . (1378 ق). عیون اخبار الرضا. تهران: نشر جهان.
-                    ــــــــــــــــــ . (1414ق). الاعتقادات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
-                    ابن منظور، محمد بن مکرم. (1405 ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
-                    ابن نعمان، محمد بن محمد. (1413ق). الاختصاص. قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
-                    ــــــــــــــــــ . (1372). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. تحقیق: مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.
-                    ــــــــــــــــــ .  (1413ق). المسائل السرویه. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید. 
-                    الامین، شریف یحیی. (1378). فرهنگنامه فرقه‌های اسلامی. ترجمۀ محمد رضا موحدی. تهران: باز.
-                    امینی، عبدالحسین. (1416 ق). الغدیر فی الکتاب و السنّه و الادب. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
-                    بداشتی، علی الله. (1386). شناخت سلفیه. فصل‌نامۀ میقات حج. شمارۀ 62.
-                    برقعی، سید ابوالفضل. (بی­تا). بررسی علمی در احادیث مهدی. بی­جا: بی­نا.
-                    ــــــــــــــــــ . (بی­تا). خرافات وفور در زیارت قبور. بی­جا: بی­نا.
-                    ــــــــــــــــــ .  (بی­تا). درسی از ولایت. بی‌جا: چاپ اتحاد.
-                    ــــــــــــــــــ .  (بی­تا). سوانح ایام، بی­جا: بی­نا.
-                    ــــــــــــــــــ . (بی­تا). عرضة ‌اخبار اصول بر قرآن، بی­جا: بی­نا، تحریر دوم.
-                    ــــــــــــــــــ . (1340).عقل و دین، تهران: مؤسسة مطبوعاتی عطائی 1340.
-                    ــــــــــــــــــ .  (بی­تا). قرآن برای همه، بی­جا: بی­نا.
-                    جرجانی، علی بن محمد. (1325ق). شرح مواقف، قم: منشورات الشریف الرضی.
-                    جعفریان، رسول. (1385). جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی- سیاسی ایران، قم: اعتماد، ششم.
-             ــــــــــــــــــ .  (1382). سید اسدالله خرقانی روحانی نوگرای روزگار مشروطه و رضاشاه، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-             ــــــــــــــــــ .  (1369). مروری بر زمینه‌های فکری التقاط جدید در ایران. قم: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
-                    چهاردهی، نورالدین. (1363). وهابیت و ریشه‌های آن، تهران: سازمان چاپ و انتشارات فتحی.
-             حسینی، سید مصطفی. (1398). نقد و بررسی جالش­های مهم اصل مهدویت از منظر سلفی­گرایان ایران. پژوهش­های مهدوی. شمارۀ 30.
-                    حمد، حسین علی. (1419ق). قاموس المذاهب و الادیان، بیجا. دارالجیل.
-                    حلی، حسن بن یوسف. (1409ق). اللافین. قم: هجرت.
-                    ــــــــــــــــــ .  (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
-                    خالصی، محمد. (1344). آیا اینان مسلمانند؟. تهران: حسنعلی حدادی.
-                    خمینی، سید روح الله. (بی­تا). کشف الاسرار، بی‌جا: انتشارات محمد.
-                    رضوانی، علی اصغر. (1378). سلفی‌گری و پاسخ به شبهات. قم: مسجد مقدّس جمکران.
-                    رمضان بوطی، محمد سعید. (1988). السلفیه مرحله زمینه. دمشق: دارالفکر.
-                    سنگلجی، شریعت. (1320). توحید عبادت. بی‌جا: چاپخانة تابان.
-                    شریف مرتضی، علی بن حسین. رسائل. (1405ق)، قم: دارالقرآن الکریم.
-                    شهمیری، حسین. (1386). رجعت. قم: دفتر نشر معارف.
-                    صاحب‌الزمانی، ناصرالدین. (1348)، دیباچه‌ای بر رهبری. بی‌جا. عطایی.
-                    طاهری خرَم آبادی، سید حسن. (1385). شفاعت. قم: موسسه بوستان کتاب.
-                    طباطبائی، سید محمد حسین. (1393). المیزان، بیروت: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
-                    طباطبائی، سید مصطفی. (1357). شیخ محمد عبده مصلح بزرگ مصر. بی‌جا: انتشارات قلم.
-                    طبری، احسان. (1360). ایران در دو سده واپسین. تهران: انتشارات حزب تودة ‌ایران.
-                    طریحی، فخرالدین بن محمد. (1386ق). مجمع البحرین. تهران: چاپخانة طراوت.
-                    طوسی، محمد بن حسن. (1385ق). کتاب الغیبه. نجف: مکتبه الصادق.
-                    ــــــــــــــــــ .  (1407ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. بیروت: دارالاضواء.
-                    ــــــــــــــــــ .  (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
-                    عسکری، سید مرتضی. (1365). عبدالله بن سبأ. بی‌جا: مجمع علمی اسلامی.
-                    عضدالدین ایجی، عبد الرحمن. (بی­تا). المواقف فی علم الکلام، بیروت: عالم الکتب.
-                    الفراهیدی، خلیل بن احمد. (1405ق). کتاب العین. قم:مؤسسه دارالهجره.
-                    فرید تنکابنی، عبدالوهاب. (بی­تا). اسلام و رجعت. تهران. چاپخانه دانش.
-                    قلمداران، حیدر علی. (1339). ارمغان آسمان. قم: چاپخانه قم.
-                    ــــــــــــــــــ . (1359). راه نجات از شر غلات بحث شفاعت. بی‌جا: از سلسله نشرات حقایق عریان.
-                    ــــــــــــــــــ . (بی­تا). زیارت و زیارتنامه. بی‌جا: بی‌نا.
-                    ــــــــــــــــــ . (بی­تا). شاهراه اتحاد. بی‌جا: بی‌نا.
-                    کثیری، سید محمد. (1418 ق). السلفیه بین اهل السنه و الامامیه. بیروت: الغدیر.
-                    کلینی،محمد بن یعقوب. (1365).الکافی.تهران: دار الکتب الاسلامیه.
-                    م- عبداللهی. (بی­تا). اسلام ناب. بی‌جا: چاپ قلم.
-                    مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
-                    مطهری، مرتضی. (1372).بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد سالة اخیر. قم: انتشارات صدرا.
-                    مفید، محمد بن محمد. (1413ق). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
-                    ــــــــــــــــــ . (1413ق). الفصول المختاره. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید. قم.
-                    مکارم، ناصر. (1385). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-                    نامشخص. (1380). یادی از یار. بی‌جا. بی‌نا.
-                    نکویی، حجت الله. (1380). تئوری امامت در ترازوی نقد. قم: بی‌نا.