نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری گروه کلام اسلامی، مؤسّسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم، ایران

چکیده

بعد از مطرح‌شدن بحث اصلاح­گری در دین، یک ‌دسته از جریان‌هایی که در جهان اسلام شکل گرفت، جریان سلفی‌گری بود. در ایران نیز برخی از نویسندگان و متفکران شیعه، تحت تأثیر سلفیان قرار گرفتند و با انعکاس اعتقاداتی مشابه باورهای سلفی­گری، رفته رفته شاگردان و طرفدارانی پیدا کردند و جریان سلفی­گری شیعه را در ایران شکل دادند. به غیر از تأثیر از سلفیان، عوامل دیگری نیز در شکل­گیری این جریان در ایران نقش داشت؛ از جمله ضعف و انحطاط مسلمانان و پیشرفت غرب در علوم مادی و همکاری حاکمان وقت و عوامل غربی با آنان. یکی از ویژگی­های مهم این جریان، تقابل اعتقادی آنان با شیعیان امامی است. آنان در ابتدا تنها شعار بازگشت به قرآن و صدر اسلام و لزوم وحدت را که منطبق با اعتقادات شیعیان امامی نیز بود، سر دادند؛ اما پس از مدتی، تفکرات ضد شیعی خود را بروز دادند و شروع به انکار عقائد شیعیان امامیه و خرافه نامیدن آن­ها کردند؛ نظیر آنچه در امامت، عصمت و علم ائمه (ع)، شفاعت، زیارت قبور و رجعت می‌گویند. از دید آنان، این اعتقادات برخاسته از احادیث نادرست و مکر و نیرنگ علما و روحانیت شیعه است. مقالة حاضر به بررسی چگونگی شکل­گیری این جریان و تقابلات اعتقادی آنان در برابر اعتقادات شیعة امامیه پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Emergence of Shiite Salafism in Iran and their Ideological Confrontation with Shiites

نویسنده [English]

  • Seyed Mostafa Hosseini

PhD Student of Kalam, Imam Khomeini Education and Research Institute (RA), Qom, Iran.

چکیده [English]

When the question of reform in religion came into play, some currents of thought aimed at reforming religious affairs. One of these currents that took place in the Muslim world was the Salafist movement. In Iran, some influenced by Salafists emerged who had similar beliefs. Other factors contributed to the formation of this trend in Iran, including the weakness and decline of Muslims and the progress of the West in the material sciences and the cooperation of the rulers of the time and Western factors with them. Proponents of this movement initially chanted only the slogan of returning to the Qur'an and the beginning of Islam, but after a while, some Muslim beliefs, especially Shiites, saw differences between Muslims and the spread of superstitions, and they began to deny them. Like what they say in Imamate, infallibility, and science of the Imams, intercession, Visiting graves, and pilgrimage. Other important beliefs of the group include calling for unity and fighting against the clergy and the abandonment of many traditions. The present article investigates this process including its formation, beliefs, and introducing some of their personalities (Khorghani, Sanglji, Borghi, Ghalamdaran, and Tabataba'i).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Current
  • Reform of Religion
  • Return to the beginning of Islam
  • Salafism
  • Superstition
منابع و مآخذ
-                    قرآن کریم
-                    آل کاشف الغطاء، محمد حسین. (1368). اصل الشیعه و اصولها. قم: دار القرآن الکریم.
-                    ابن بابویه، محمد بن علی. (1376). الامالی. چاپ ششم. تهران: کتابچی.
-                    ــــــــــــــــــ . (1378 ق). عیون اخبار الرضا. تهران: نشر جهان.
-                    ــــــــــــــــــ . (1414ق). الاعتقادات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
-                    ابن منظور، محمد بن مکرم. (1405 ق). لسان العرب. قم: نشر ادب الحوزه.
-                    ابن نعمان، محمد بن محمد. (1413ق). الاختصاص. قم: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
-                    ــــــــــــــــــ . (1372). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. تحقیق: مهدی محقق. تهران: دانشگاه تهران.
-                    ــــــــــــــــــ .  (1413ق). المسائل السرویه. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید. 
-                    الامین، شریف یحیی. (1378). فرهنگنامه فرقه‌های اسلامی. ترجمۀ محمد رضا موحدی. تهران: باز.
-                    امینی، عبدالحسین. (1416 ق). الغدیر فی الکتاب و السنّه و الادب. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
-                    بداشتی، علی الله. (1386). شناخت سلفیه. فصل‌نامۀ میقات حج. شمارۀ 62.
-                    برقعی، سید ابوالفضل. (بی­تا). بررسی علمی در احادیث مهدی. بی­جا: بی­نا.
-                    ــــــــــــــــــ . (بی­تا). خرافات وفور در زیارت قبور. بی­جا: بی­نا.
-                    ــــــــــــــــــ .  (بی­تا). درسی از ولایت. بی‌جا: چاپ اتحاد.
-                    ــــــــــــــــــ .  (بی­تا). سوانح ایام، بی­جا: بی­نا.
-                    ــــــــــــــــــ . (بی­تا). عرضة ‌اخبار اصول بر قرآن، بی­جا: بی­نا، تحریر دوم.
-                    ــــــــــــــــــ . (1340).عقل و دین، تهران: مؤسسة مطبوعاتی عطائی 1340.
-                    ــــــــــــــــــ .  (بی­تا). قرآن برای همه، بی­جا: بی­نا.
-                    جرجانی، علی بن محمد. (1325ق). شرح مواقف، قم: منشورات الشریف الرضی.
-                    جعفریان، رسول. (1385). جریان‌ها و سازمان‌های مذهبی- سیاسی ایران، قم: اعتماد، ششم.
-             ــــــــــــــــــ .  (1382). سید اسدالله خرقانی روحانی نوگرای روزگار مشروطه و رضاشاه، تهران: انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
-             ــــــــــــــــــ .  (1369). مروری بر زمینه‌های فکری التقاط جدید در ایران. قم: مرکز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
-                    چهاردهی، نورالدین. (1363). وهابیت و ریشه‌های آن، تهران: سازمان چاپ و انتشارات فتحی.
-             حسینی، سید مصطفی. (1398). نقد و بررسی جالش­های مهم اصل مهدویت از منظر سلفی­گرایان ایران. پژوهش­های مهدوی. شمارۀ 30.
-                    حمد، حسین علی. (1419ق). قاموس المذاهب و الادیان، بیجا. دارالجیل.
-                    حلی، حسن بن یوسف. (1409ق). اللافین. قم: هجرت.
-                    ــــــــــــــــــ .  (1413ق). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مؤسسة النشر الإسلامی‏.
-                    خالصی، محمد. (1344). آیا اینان مسلمانند؟. تهران: حسنعلی حدادی.
-                    خمینی، سید روح الله. (بی­تا). کشف الاسرار، بی‌جا: انتشارات محمد.
-                    رضوانی، علی اصغر. (1378). سلفی‌گری و پاسخ به شبهات. قم: مسجد مقدّس جمکران.
-                    رمضان بوطی، محمد سعید. (1988). السلفیه مرحله زمینه. دمشق: دارالفکر.
-                    سنگلجی، شریعت. (1320). توحید عبادت. بی‌جا: چاپخانة تابان.
-                    شریف مرتضی، علی بن حسین. رسائل. (1405ق)، قم: دارالقرآن الکریم.
-                    شهمیری، حسین. (1386). رجعت. قم: دفتر نشر معارف.
-                    صاحب‌الزمانی، ناصرالدین. (1348)، دیباچه‌ای بر رهبری. بی‌جا. عطایی.
-                    طاهری خرَم آبادی، سید حسن. (1385). شفاعت. قم: موسسه بوستان کتاب.
-                    طباطبائی، سید محمد حسین. (1393). المیزان، بیروت: موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
-                    طباطبائی، سید مصطفی. (1357). شیخ محمد عبده مصلح بزرگ مصر. بی‌جا: انتشارات قلم.
-                    طبری، احسان. (1360). ایران در دو سده واپسین. تهران: انتشارات حزب تودة ‌ایران.
-                    طریحی، فخرالدین بن محمد. (1386ق). مجمع البحرین. تهران: چاپخانة طراوت.
-                    طوسی، محمد بن حسن. (1385ق). کتاب الغیبه. نجف: مکتبه الصادق.
-                    ــــــــــــــــــ .  (1407ق). الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد. بیروت: دارالاضواء.
-                    ــــــــــــــــــ .  (بی­تا). التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربى.
-                    عسکری، سید مرتضی. (1365). عبدالله بن سبأ. بی‌جا: مجمع علمی اسلامی.
-                    عضدالدین ایجی، عبد الرحمن. (بی­تا). المواقف فی علم الکلام، بیروت: عالم الکتب.
-                    الفراهیدی، خلیل بن احمد. (1405ق). کتاب العین. قم:مؤسسه دارالهجره.
-                    فرید تنکابنی، عبدالوهاب. (بی­تا). اسلام و رجعت. تهران. چاپخانه دانش.
-                    قلمداران، حیدر علی. (1339). ارمغان آسمان. قم: چاپخانه قم.
-                    ــــــــــــــــــ . (1359). راه نجات از شر غلات بحث شفاعت. بی‌جا: از سلسله نشرات حقایق عریان.
-                    ــــــــــــــــــ . (بی­تا). زیارت و زیارتنامه. بی‌جا: بی‌نا.
-                    ــــــــــــــــــ . (بی­تا). شاهراه اتحاد. بی‌جا: بی‌نا.
-                    کثیری، سید محمد. (1418 ق). السلفیه بین اهل السنه و الامامیه. بیروت: الغدیر.
-                    کلینی،محمد بن یعقوب. (1365).الکافی.تهران: دار الکتب الاسلامیه.
-                    م- عبداللهی. (بی­تا). اسلام ناب. بی‌جا: چاپ قلم.
-                    مجلسی، محمد باقر. (1403ق). بحارالانوار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
-                    مطهری، مرتضی. (1372).بررسی اجمالی نهضت‌های اسلامی در صد سالة اخیر. قم: انتشارات صدرا.
-                    مفید، محمد بن محمد. (1413ق). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
-                    ــــــــــــــــــ . (1413ق). الفصول المختاره. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید. قم.
-                    مکارم، ناصر. (1385). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
-                    نامشخص. (1380). یادی از یار. بی‌جا. بی‌نا.
-                    نکویی، حجت الله. (1380). تئوری امامت در ترازوی نقد. قم: بی‌نا.