نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه حکمرانی فرهنگی اجتماعی، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران:m.e.abdollahi@ut.ac.ir

چکیده

سرشت انسان ازجمله مهم‌ترین گزاره‌های اعتقادی است که نقطه آغاز بینش‌های معاصر در مورد انسان شده است و در بستر هر مکتب فکری که ترجمه شود، جریان ساز خواهد بود. مساله اصلیِ پژوهش این است که: چه نسبتی بین «انسان نخستین»، «گناه نخستین» و «سرشت انسانی» برقرار است و شعاع معنایی این سه، از منظر علامه طباطبایی و آگوستین تا چه حد و دارای چه عواقبی است؟ ازاین‌رو هدف این تحقیق، کشف مناسباتِ مستند به اسلام و مسیحیت بین سه مفهوم پایهِ مورداشاره است. این تحقیق، از نوع پژوهش­­های توسعه­ای و با بهره­گیری از روش توصیفی تحلیلی و روش تحقیق کتابخانه­ای، به اثبات فرضیه «پدیدارشناسی سرشت انسان در نظام فکری اسلام، پاکیِ ذات انسان و خداجویی اوست و در اندیشه مسیحیت، گناه آلودگیِ ذات انسانی و بسترسازی شرور در عالم، است»، می‌پردازد. فراتحلیل تطبیقیِ نسبتِ به‌دست‌آمده در برقراری ارتباط بین آن سه مفهوم و استخراج مستندات فکری آن در دو خوانش اسلامی و مسیحی از گناه نخستین، وجه عمده تمایز این تحقیق با پژوهش­های همسو می­باشد. با کنکاش بر روی این مسئله، به دست آمد که انسان دارای سرشتی است پاکیزه و الهی که قضیه ترکِ اُولی اولیه او، فرایند معرفی شیطان و سرعت در بازگشت به سمت حق است و پیامد نافرمانی آدم و حوا، تنها گریبان گیر خود آن‎ها بوده که به خارج شدن آن‌ها از بهشت، دور شدنشان از مواهب بهشتی و فرود آمدنشان بر زمین انجامید تا انسان بتواند با درک سختی‎ها، خود را به مقام قرب الهی نزدیک کند؛ ازاین‌رو، شر و شرور در عالم، ارتباطی با گناه نخستین ندارد و نتیجه کیفیت وجودی نظام احسن است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
اوک، جان، (1397)، جستاری در اسطوره‌شناسی: تفسیرهای باستانی و معاصر، ترجمه محمد رضایی، نشر علم و فرهنگ، تهران
ایلخانی، محمد، (بهار و تابستان 1374)، پولس، نشریه ارغوان، شماره پیاپی 5 و 6، شماره صفحات 393 تا 414
آزادیان، مصطفی، (1382)، علامه طباطبایی و آموزه گناه نخستین، ماهنامه معرفت، شماره پیاپی 74، صص 22- 27.
آگوستین، (1382)، اعترافات، ترجمه احسان نجاتی، چاپ سوم، پیام امروز، تهران
 (1392)، شهر خدا، ترجمه حسین توفیقی، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب، قم
آیار، جواد – منفرد، مهدی، (1398)، تبیین مسئله گناه نخستین با تکیه بر آراء ایرنائوس، فصلنامه آینه معرفت، پیاپی 60، صص 65 -86
توفیقی، حسین، (1385)، آشنایی با ادیان بزرگ، چاپ نهم، مرکز جهانی علوم اسلامی، قم
توکلی، غلامحسین (1384)، گناه اولیه، مجله دانشگاه تبریز، شماره 194، تبریز
جباره ناصرو، محبوبه - کاکایی، قاسم، (1395)، بررسی و نقد ارتباط مرگ و گناه در آثار اگوستین، الهیات تطبیقی، شماره 16، صص 1-18
جوادی آملی، عبدالله، (1382)، رحیق مختوم، ج 10، مرکز نشر اسرا، قم
 (1385)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 10(مبادی اخلاق در قرآن)، چاپ پنجم، مرکز نشر اسرا، قم
(1386)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 12(فطرت در قرآن)، چاپ چهارم، مرکز نشر اسرا، قم
 (1386)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 14(صورت و سیرت انسان در قرآن)، چاپ پنجم، مرکز نشر اسرا، قم
 (1386)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 15(حیات حقیقی انسان در قرآن)، چاپ سوم، مرکز نشر اسرا، قم
 (1386)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 2(توحید در قرآن، چاپ سوم، مرکز نشر اسرا، قم
 (1386)، سرچشمه اندیشه، جلد 4، چاپ پنجم، قم، انتشارات إسراء.
 (1387)، تفسیر تسنیم، ج 3، چاپ پنجم، مرکز نشر اسرا، قم
 (1387)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 5(معاد در قرآن)، چاپ چهارم، مرکز نشر اسرا، قم
 (1387)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 6(سیره پیامبران علیهم‌السلام در قرآن)، چاپ پنجم، مرکز نشر اسرا، قم
 (1389)، ادب فنای مقربان: شرح زیارت جامعه کبیره، ج 1، قم، انتشارات اسراء.
(1389)، تفسیر انسان به انسان، تحقیق محمدحسین الهی‎زاده، قم، انتشارات اسراء.
(1390)، حق و تکلیف در اسلام، چاپ پنجم، مرکز نشر اسرا، قم
چایدستر، دیوید، (1380)، شور جاودانگی، ترجمه غلامحسین توکلی: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، قم
خوشدل روحانی، مریم- بیگدلی، رقیه - اترک، حسین، (بهار 1392)، بررسی تطبیقی آموزۀ گناه نخستین ازنظر اسلام و مسیحیت با تکیه بر آرای علامه طباطبایی و آگوستین، جستارهای فلسفه دین، شماره پیاپی 3، صفحات 19 تا 46
خوشدل روحانی، مریم- بیگدلی، رقیه - اترک، حسین، (زمستان 1393)، تبیین مسئله گناه نخستین با تکیه بر آراء ایرنائوس، نشریه معرفت ادیان، شماره پیاپی 21، صفحات 21 تا 48
دمشقی، یوحنا (1991)، المئه مقاله فی الایمان الارتدکسی، ارشمندریت ادریانوس شکور: المکتبه البولسیه، لبنان
دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه دهخدا: نشر دانشگاه تهران، تهران
راغب اصفهانی، حسین ابن محمد (1380)، مفردات الفاظ قرآن، انتشارات دار القلم، قم
سخایی، مژگان، (1379)، نظریه گناه نخستین در مسیحیت، نشریه فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، پیاپی 19، ص 33
سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم (1384)، سرشت انسان در اسلام و مسیحیت با توجه به قرآن و عهدین: طه، قم
سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم (1386)، درسنامه ادیان ابراهیم، طه، قم
طباطبایى، سید محمدحسین، (1417 ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، چاپ پنجم، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، قم
قرشى بنایى، على‌اکبر (1380)، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیة‏، تهران
کونگ، ‌هانس (1386)، متفکران بزرگ مسیحی، گروه مترجمان: مرکز مطالعات ادیان و مذاهب، قم
کهن، راب اِ (آبراهام)، (1350)، گنجینه‌ای از تلمود، ترجمۀ امیرفریدون گرگانی، تهران، چاپخانه زیبا
کتاب مقدس (عهد قدیم، عهد جدید)، (1383)، به کوشش ویلیام گلن و هنری مرتن، ترجمه: فاضل خان همدانی، چاپ سوم، نشر اساطیر، تهران.
لین، تونی، (1384)، تاریخ تفکر مسیحی، ترجمه روبرت آسریان، تهران، فروزان روز
مجلسی، محمد باقر، (1403 ق)، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار علیهم السلام، ج ۱۱، چاپ دوم، دار إحیاء التراث العربی، بیروت
محمدی، مسلم، (1389)، حل معمای شر در آثار اسناد آیت‌الله جوادی آملی، نشریه حکمت اسرا، پیاپی 3، ص 109
مصطفوى، حسن‏، (1368‏)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، چاپ اول، ناشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‏، تهران
مفتاح، احمدرضا (1385)، مفهوم آمرزیدگی از راه ایمان در مسیحیت، هفت آسمان، ش 30، صفحات 47 تا 76
مک گراث، آلیستر (1385)، درآمدی بر الهیات مسیحی، ترجمه عیسی دیباج: کتاب روشن، تهران
ملأ یوسفی، مجید - معماری، داوود، (پاییز و زمستان 1390)، گناه نخستین از دیدگاه اسلام و مسیحیت، نشریه ادیان و عرفان، دوره 44، شماره 2، صص 101 تا 126.
ملایوسفی، مجید، (1391)، تأثیر آموزه گناه نخستین بر مبحث کلیات در قرون‌وسطا، پژوهشنامه فلسفه دین (نامه حکمت)، پیاپی 19، ص 37
مؤّیدی، علی (1382)، حسرت نامه قیامت: مؤسسه پژوهش فرهنگی اشراق، قم
میشل، توماس (1381)، کلام مسیحی، ترجمه حسین توفیقی: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، قم
نهج‌البلاغه (للصبحی صالح)، (1414 ق‏)، چاپ اول، انتشارات هجرت، قم
واسعی، هادی، (1401)، بازخوانی «گناه نخستین» از منظر پولس و امام خمینی (ره)، ماهنامه معرفت، پیاپی 300، ص 51