نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

محمد بن یعقوب کلینی رازی (د.329 ق)، در تدوین مهم‌ترین جامع حدیثی شیعه، پیش از پرداختن به مباحث فقهی، روایات اعتقادی را در دو جلد مطرح کرده است. این بخش یکی از مهم‌ترین منابع احادیث اعتقادی شیعه است. استفاده بهینه از این بخش درگرو پی بردن به اندیشه‌ها و نوع نگاه شیخ کلینی به هر موضوع است. ازآنجاکه الکافی تنها اثر بازمانده از شیخ کلینی است که به شیوه محدثان و نه متکلمان، نوشته شده است، استخراج دیدگاه کلامی شیخ کلینی با چالش‌هایی مواجه است ازجمله اینکه آیا نظرات وی را می‌توان بر مبنای کتابش که یک اثر حدیثی است، درک کرد؟ برای استخراج آرای او به چه شیوه‌ای باید عمل کرد؟ این پژوهش به شیوه توصیفی ـ تحلیلی درپی یافتن شواهد و قرائنی برای استخراج اندیشه‌های کلامی شیخ کلینی است. آرای کلامی شیخ کلینی با دقت در نام‌گذاری ابواب، نوع چینش ابواب و کتاب‌ها، توجه به محتوای کلی روایات یک باب، دقت در مضمون روایات نقل‌شده و مقایسه آن‌ها با دسته‌ای از روایات که کنار گذاشته شده‌اند، قابل‌استخراج است. علاوه بر این شیخ کلینی در مقدمه کافی و گاه در میان روایات اظهارنظرهایی دارد که هرچند اندک ولی مغتنم هستند.

کلیدواژه‌ها

  1. منابع

    آیت‌اللهی، سید مهدی. 1387 ().  ترجمه اصول کافی، تهران، جهان‌آرا.

    ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةالله. (1959).  شرح نهج‌البلاغه؛ محمد أبو الفضل إبراهیم، دار إحیاء الکتب العربیة، 1378 ق.

    ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل. (1412 - 1992 م).  تفسیر ابن کثیر؛ تحقیق: یوسف عبدالرحمن المرعشلی، بیروت، دار المعرفة.

    اثباتی، اسماعیل. (1383).  بررسی آرای کلامی شیخ صدوق و مقایسه آن با آرای شیخ مفید، حدیث اندیشه، شماره 9 و 10، بهار و تابستان.

    احمدی، مهدی و رحمتی، محمدکاظم. (1388).  تاریخ حدیث شیعه در سده‌های چهارم تا هفتم؛ قم، انتشارات دارالحدیث.

    استرآبادی، محمدامین. (1424). الفوائد المدنیه؛ تحقیق: رحمتی اراکی، رحمت‌الله، (چاپ‌شده به همراه الشواهد المکیه، سید نورالدین عاملی)، قم، انتشارات اسلامی.

    انصاری، حسن. (1387). شیوه و روش شیخ کلینی در الکافی، شناخت نامه کلینی، مجموعه مقالات کنگره بین‌المللی ثقه‌الاسلام کلینی، ج 2، قم، دارالحدیث،.

    بابایی، رضا. (1387). کلینی محدث یا اهل الحدیث، مجموعه مقالات کنگره شیخ کلینی، ج 1، قم، دارالحدیث.

    بهبودی، محمدباقر. (1363). گزیده کافی، انتشارات علمی فرهنگی، ج 1، بخش مقدمه، ص بیست.

    حسینی زاده، سید علی. (1392). مقایسه اندیشه‌های کلامی نوبختیان و شیخ مفید در بستر میراث کلامیِ امامیه و معتزله، تحقیقات کلامی، شماره 2، پاییز 92.

    حر عاملی، محمد بن حسن (1422 - 1380 ش). الایقاظ من الهجعه بالبرهان علی الرجعه، تحقیق: مشتاق المظفر، قم، دلیل ما.

    حسین پوری، امین. (1387). کاوشی درباره تبویب الکافی؛ مجموعه مقالات فارسی کنگره بین المللی ثقه الاسلام کلینی، ج 2، قم، دارالحدیث.

    حسینی جلالی، سید محمد رضا (1414)؛ علم الائمه بالغیب و الاعتراض علیه بالالقاء الی التهلکه والاجابات عنه عبر التاریخ؛ مجله تراثنا، شماره 37، ص 7 ـ 108.

    خدایاری، علی‌نقی. (1387). بررسی آرای کلامی اختلافی شیخ مفید با نوبختیان با تکیه بر احادیث الکافی، مجموعه مقالات فارسی کنگره بین‌المللی ثقه‌الاسلام کلینی، ج 5، ص 217 ـ 299، قم، دارالحدیث.

    الخصیبی، حسین بن حمدان (1991)، الهدایة الکبری، بیروت، مؤسسة البلاغ للطباعة والنشر والتوزیع، چاپ چهارم.

    سبحانی، جعفر (1414). کلیات فی علم الرجال؛ قم، انتشارات اسلامی.

    سید وکیلی، سید هادی. (1390). جایگاه عقل از منظر محدثان امامیه (شیخ کلینی و شیخ صدوق)، پژوهش‌های اعتقادی کلامی، دوره 1، شماره 4.

    صابری، حسین. (1395).  تاریخ فرق اسلامی، تهران، سمت.

    صاحب معالم، حسن بن زین‌الدین. (1362 ش). منتقی الجمان؛ تصحیح: غفاری، علی‌اکبر؛ قم، انتشارات اسلامی.

    صافی گلپایگانی، لطف‌الله. (بی‌تا). لمحات فی الکتاب والحدیث والمذهب؛ قم، مؤسسه البعثه.

    صدوق. (1414).  الاعتقادات فی دین الامامیه، تحقیق: عصام عبد السید، بیروت، دار المفید، چاپ دوم.

    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (بی‌تا). التوحید؛ تصحیح وتعلیق: حسینی تهرانی، سید هاشم؛ قم، مؤسسة نشر اسلامی.

    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1417). امالی؛ قم، مؤسسه، بعثت.

    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1404). عیون اخبار الرضا علیه‌السلام، تصحیح: اعلمی، حسین؛ بیروت، اعلمی.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1362). من لا یحضره الفقیه؛ تصحیح: غفاری، علی اکبر؛ قم، نشر اسلامی، چاپ دوم.

    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1418). الهدایه فی الاصول و الفروع، قم، موسسه امام هادی(ع).

    صفار قمی، محمد بن حسن. (1362). بصائر الدرجات؛ تحقیق: کوچه باغی، میرزا حسن؛ تهران، انتشارات اعلمی.

    طباطبایی، سید محمد کاظم. (1387). مقایسه توحید نگاری کلینی وصدوق؛ مجموعه مقالات فارسی کنگره بین المللی ثقه الاسلام کلینی، ج 2، قم، دارالحدیث.

    طبرسی، فضل بن حسن. (1415 ق، 1995 م). تفسیر مجمع البیان، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

    طوسی، محمد بن حسن. (1363). الاستبصار؛ تحقیق وتعلیق: موسوی خرسان، سید حسن؛ تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1363 ش، ج 1، ص 5.

    ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1415 ق). الرجال؛ تحقیق: قیومی، جواد؛ قم، نشر اسلامی.

    1. ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1414 ق). الرسائل العشر، رساله الاعتقادات، قم، نشر اسلامی.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1417 ق). الفهرست؛ تحقیق: قیومی، جواد؛ نشر الفقاهه،.

    العینی، ابومحمد، محمود بن احمد. (بی‌تا)؛ عمدة القاری؛ بیروت، داراحیاء التراث.

    فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. (1370 ش)؛ الوافی؛ اصفهان، کتابخانه عمومی امیرالمؤمنین(ع)، چاپ دوم، 1412 قـ.

    کلینی، محمد بن یعقوب. (1363 ش). الکافی؛ تصحیح: غفاری، علی اکبر؛ تهران، دارالکتب الاسلامیه.

    مصطفوی، سید جواد. (1369 ش).  ترجمه اصول کافی، تهران، اسلامیه.

    مجلسی، محمد باقر (1379)؛ مرآة العقول فی شرح اخبار آل رسول، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1403 ـ 1983 م). بحارالانوار، بیروت، الوفاء، چاپ دوم.

    معارف، مجید. (1374 ش). پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه؛ تهران، موسسه فرهنگی ضریح.

    مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1414 ق). اوائل المقالات؛ تحقیق: انصاری، ابراهیم؛ چاپ دوم، بیروت، دارالمفید.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1414 ـ 1993 م). المسائل السرویه؛ تحقیق: عبدالحمید، صائب؛ بیروت، دارالمفید، چاپ دوم.

    ملأ صالح مازندرانی، محمد صالح (1421 - 2000 م)؛ شرح اصول الکافی؛ تعلیق: شعرانی، ابوالحسن؛ تصحیح: سید علی عاشور؛ بیروت، دار إحیاء التراث العربی.

    مناوی، محمد عبدالرؤوف. (1415 ق ـ 1994 م). فیض القدیر فی شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر؛ تحقیق: عبدالسلام، احمد؛ بیروت، دارالکتب العلمیه.

    نجاشی، ابو العباس احمد بن علی (1416 ق)؛ رجال النجاشی؛ قم، انتشارات اسلامی، چاپ پنجم.

    نصیری، علی. (1383 ش). حدیث شناسی؛ قم، انتشارات سنابل.

    واعظ زاده خراسانی، محمد. (1387 ش). گفتارها و گفتگوها درباره کلینی و الکافی؛ (مصاحبه)، مجموعه آثار کنگره بین المللی بزرگداشت ثقه الاسلام کلینی، ج 47، قم، دارالحدیث.

    وحید بهبهانی، محمد باقر. (1417 ق). حاشیه مجمع الفائده و البرهان محقق اردبیلی؛ قم، انتشارات علامه وحید بهبهانی.