نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشدگروه قرآن و حدیث دانشگاه قم ، قم ، ایران

2 دکتری قرآن و حدیث پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع)،قم ،ایران

چکیده

آیه 59 سوره نساء که از آن به آیه اولی‌الامر یاد می‌شود، از مهم‌ترین ادلّه مشروعیت اطاعت در حوزه مرجعیت دینی و سیاسی در قرآن است که به مسئله رهبری امت اسلامی و اطاعت مطلق همه مسلمانان از آنان اختصاص دارد. بر اساس این آیه، مؤمنین موظف هستند نزاع و مسائل مربوط به جنگ و صلح را به اولی‌الامر ارجاع دهند، درنتیجه آنان از وظایف و اختیاراتی در حوزه اداره جامعه برخوردار هستند. ازآنجایی‌که تعیین مصداق اولی‌الامر در نظام اداره جامعه اهمیت بالایی دارد، بنابراین باید محدوده اختیارات و نوع رابطه اولی‌الامر با رسول خدا(ص) و احکام حکومتی جامعه به‌درستی تبیین گردد. بر این اساس مسئله اصلی این پژوهش عبارت است از اینکه با توجه به آیه مذکور، ولی‌فقیه را می‌توان مصداق اولی‌الامر دانست؟ در پاسخ به این مسئله رویکرد مفسران شیعه  و اهل سنت متفاوت است؛ اما ازنظر برخی از آنان در زمان غیبت به سبب عدم دسترسی مستقیم به امام معصوم، واژه اولی‌الامر بر ولی‌فقیه جامع‌الشرایط نیز قابل صدق است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی درصدد بررسی مصادیق اولی‌الامر در آیه 59 سوره نساء است.

کلیدواژه‌ها

منابع

قرآن
ابراهیم‌زاده آملی، عبدالله. (1389). «جایگاه و نقش ولایت و رهبری در اسلام»، مربیان، شماره 36.
ابراهیمی کوشالی، مقداد/ مهدوی راد، محمدعلی/ پروین، جلیل. (1399). «نقد و بررسی دلالت آیه 59 سوره نساء بر عصمت «اولی‌الامر» با تأکید بر منابع شیعه»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 45.
آلبوغبیش، سید لطیف. (1394). «ولایت درقرآن (2)/ آیه اولی‌الامر»، مبلغان، شماره 200.
جعفری فشارکی، ندا. (1398). «مقایسه مصادیق اولی‌الامر در تفاسیر روایی فریقین (اولی‌الامر، در گذر تاریخ مطالعه تطبیقی تفاسیر روایی فریقین)»، آموزه‌های حدیثی، شماره 5.
جوادی آملی، عبدالله (1379)، تسنیم، ج 19، قم، اسراء
خمینی، سید مصطفی (1376)، ثلاث رسائل ولایة الفقه، چاپ اول، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی
زمخشری، محمود بن عمر، (1407 ق). الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الاقاویل فی وجوه التأویل، به تصحیح: مصطفی حسین احمد، بیروت: دار الکتاب العربی، چاپ سوم.
سبحانی فخر، قاسم/ سیاوشی، کرم. (1391). «تفسیر تطبیقی مصداق اولی‌الامر در آیه اطاعت»، مطالعات تفسیری، شماره 12.
شریف مرتضی، علی بن حسین الموسوی. (1410 ق). الشافی فی الامه، چاپ دوم، قم: موسسه اسماعیلیان.
طباطبایی، محمدحسین. (1374). ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی، چاپ پنجم، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
طبرسی، فضل بن حسن. (بی تا). ترجمه تفسیر مجمع البیان، ترجمه حسین نوری همدانی، به تحقیق: محمد مفتح، چاپ اول، تهران: فراهانی.
طبری، محمد بن جریر. (1412 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن (تفسیر الطبری)، چاپ اول، بیروت: دارالمعرفه.
طوسی، محمد بن حسن. (بی تا). التبیان فی تفسیر القرآن، به تصحیح: احمد حبیب عاملی، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
علوی، سید جعفر. (1384). «بررسی مفهومی و مصداقی ولایت در قرآن»، الهیات و حقوق، شماره 17.
غلامی، سید سجاد/ روحی برندق، کاووس/ حاجی خانی، علی. (1397). «تحلیل ارتباط بینامتنی آیه اطاعت با عمده‌ترین آیات ولایت و فضاءل اهل بیت (علیهم‌السلام)»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره 37.
فخر رازی، محمد بن عمر. (1420 ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فولادوند، محمدمهدی. (1418 ق). ترجمه قرآن (فولادوند)، چاپ سوم، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
کربلایی پازوکی، علی (1392)، ولایت‌فقیه، پیشینه، ادله و حدود اختیارات، چاپ اول، قم، دفتر نشر معارف،
مولایی نیا، عزت الله/ نوری، شهیدبانو/ ملکی، بتول. (1393). «آیات ولایت در پژوهش‌های فریقین؛ شبهه‌ها و پاسخ‌ها»، مطالعات تطبیقی قرآن و حدیث، شماره 3.
نجارزادگان، فتح الله/ شهیدی، روح الله/ توسل، سیده راضیه. (1396). «بررسی تطبیقی معناشناسی اولی‌الامر در آیات 59 و 83 سوره نساء از دیدگاه فریقین»، پژوهش‌های تفسیر تطبیقی، شماره 6.