نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
سطح چهار علوم حوزوی هیئت علمی پژوهشکده حج و زیارت قم گروه اخلاق
چکیده
زیارت، عملی عبادی است که با هدف جستجوی معنویت در یک مکان مقدس صورت می گیرد. بررسی ها در سابقه تاریخی زیارت نشان می دهد چنین عملی در ادیان پیش از اسلام مانند زرتشت، یهود و مسیحیت نیز وجود داشته و تأکید به سفرهای زیارتی با محوریت کسب معنویت صورت می گرفته است. در این تحقیق که با روش توصیفی و تحلیلی صورت می گیرد، به دنبال پاسخ به این سؤال هستیم که زیارت و سفرهای زیارتی چقدر می تواند در بهبود وضعیت روحی و روانی انسان ها مؤثر باشد و آیا در فرایند توسعه اقتصادی و اجتماعی و شکل گیری تمدن ها، نقشی در زندگی انسان ها داشته است؟ بر آیند تحقیق نشان می دهد، زیارت اماکن مقدس و سفرهای زیارتی، در طول تاریخ بشر، یکی از عوامل اجتماعات مردمی و فعالیت فرهنگی بوده و رونق اقتصادی و شکل گیری شهرنشینی را به دنبال داشته است. همچنین بررسی گزاره های تاریخی و گزارش های کنونی رونش می کند که پیروان ادیان زرتشت، یهودیت، مسیحیت، بویژه دین اسلام، بر این باورند: زیارت یک مکان مقدس، سبب نزدیکی انسان به خداوند گشته و باعث می شود یک یا چند اتفاق معنوی در زندگی انسان رخ دهد.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم.
ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله. (1404 ق). شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید. محقق/ مصحح: ابراهیم. محمد ابوالفضل. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن أبی شیبه، عبدالله بن محمد. (1409 ق). المصنف فی الأحادیث والآثار. المحقق: کمال یوسف الحوت. الطبعهالأولى. الریاض: مکتبة الرشد.
ابن اثیر، علی بن ابی الکرم. (۱۴۱۵ق). الکامل فی التاریخ. تحقیق: عبدالله قاضی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن تیمیه الحرانی، احمد بن عبد الحلیم. (1421ق). المستدرک علی مجوع فتاوی شیخ الاسلام. به کوشش محمد بن عبد الرحمن بن قاسم. بیجا.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (بیتا). کتب و رسائل و فتاوی. به کوشش عبدالرحمان محمد قاسم نجدی. مکتبة ابن تیمیه.
ابن حبان، محمد بن حبان. (1414ق – 1993م). صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان. (المتوفى: 354هـ) المحقق: شعیب الأرنؤوط. الطبعه الثانیه. بیروت: مؤسسة الرساله.
ابن شجری. محمد بن علی (1403ق). فضل زیارة الحسین. به کوشش احمد حسینی. قم: کتابخانه مرعشی.
ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد. (1419ق). فرحة الغری. به کوشش تحسین آل شبیب موسوی. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
ابن عدی، عبدالله. (1409ق). الکامل فی ضعفاء الرجال. به کوشش یحیی مختار غزاوی. بیروت: دار الفکر.
ابن عربی، محمد بن عبدالله .(1426ق). احکام القرآن. به کوشش محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دار الفکر.
ابن عساکر، علی بن حسن. (1415ق). تاریخ مدینه دمشق. به کوشش علی شیری. بیروت: دار الفکر.
ابن عقده، احمد بن محمد. (بیتا). فضائل امیرالمؤمنین. به کوشش عبدالرزاق محمد حسین فیض‌الدین. ضمن پایگاه اینترنتی کتابخانه شیعه. . دسترسی در 2012/6/22 م.
ابن فارس، أحمد بن فارس (ت 395 ه. ق). معجم مقاییس اللغه. محقق / مصحح: هارون. عبد السلام محمد. مکتب الاعلام الاسلامی. قم. 1404 ق
ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم. (1410 ق ). الامامه و السیاسه. محقق شیری. علی. بیروت: دارالاضواء.
ابن نجار، محمد بن محمود. (1417ق). ذیل تاریخ بغداد. به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابوالصلاح حلبی، تقیالدین. (1404 ق). تقریب المعارف. تحقیق. فارس الحسون. نشر الهادی.
بیآزار شیرازی، عبد الکریم. (1382). باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن. چاپ سوم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
تنوخی، محسن بن علی. (1364ق). الفرج بعد الشده. قم: شریف رضی.
ثعلبی، احمد بن علی. (1422ق). التفسیر. به کوشش ابو محمد ابن عاشور. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حاکم نیشابوری، محمدبن عبد الله. (1411 – 1990). المستدرک على الصحیحین. تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا. الطبعه الأولى. بیروت: دار الکتب العلمیه.
حر عاملی، محمد بن حسین. (1385ق). امل الآمل. به کوشش احمد حسینی. بغداد: مکتبة الاندلس.
_______________. (1409ق). وسائل الشیعه. تحقیق تصحیح: مؤسسة آل البیت علیهمالسلام. قم: نشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد الذهبى. (م 748). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. تحقیق عمر عبد السلام تدمرى. ط الثانیة. 1413/1993. بیروت: دار الکتاب العربى.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق صفوان عدنان داودی. چاپ اول. بیروت: دارالقلم.
رامین نژاد، رامین. (1387). مزار پیامبران. چاپ اول. مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی.
رکنی یزدی، محمد مهدی. (1362) . شوق دیدار. دانشگاه مشهد: اداره امور فرهنگی آستان قدس رضوی.
سرکیس، الیاس. (1346ق). معجم المطبوعات العربیه. قاهره: مکتبة سرکیس.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد. (1408ق). الانساب. به کوشش عبدالله عمر بارودی. بیروت: دارالجنان.
سهمی، حمزة بن یوسف. (1401ق). تاریخ جرجان. به کوشش محمد عبد المعید خان. بیروت: عالم الکتب.
شریف رضی، محمّد بن حسین. (1369ه. ش.). نهج البلاغه. تحقیق: السیّد کاظم المحمّدی و محمّد الدشتی. انتشارات الإمام علی علیه السّلام- قم. الطبعة الثانیه.
شیخ صدوق، محمد بن علی. (1418ق). الهدایه. قم: مؤسسة الامام الهادی.
شیخ صدوق. محمد بن على (1378 ق) عیون أخبار الرضا علیه السلام. محقق / مصحح: لاجوردى. مهدى. تهران: نشر جهان.
شیخ صدوق. محمّد بن علی.( 1408ه. ق). علل الشرائع. الطبعة الأولى. بیروت: دار إحیاء التراث.
شیخ صدوق، محمد بن علی. (1404ق ). من لا یحضره الفقیه: به کوشش غفاری. قم: نشر اسلامی.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
صفدی، خلیل بن ایبک. (1420ق). الوافی بالوفیات. به کوشش احمد ارنؤوط و ترکی مصطفی. بیروت: دار احیاء التراث.
الصنعانی، ابوبکر عبد الرزاق بن همام الصنعانی. (1983م , 1403ق). المصنف. تحقیق. حبیب الرحمان الاعظمی. بیروت: الناشر المجلس العلمی.
طبرسى، فضل بن حسن . (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر . تاریخ الطبری. (الرسل و الملوک) یا(الامم و الملوک) تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم. بیروت: دار سویدان. 1387 ق. و بیروت. دارالکتب العلمیه.
طریحی، فخرالدین. (1408 ق / 1367 ش). مجمع البحرین و مطلع النیرین. تحقیق: سید احمد حسینی. چاپ دوم. انتشارات مکتب النشر الثقافة الإسلامیه.
طوسی، محمّد بن الحسن (ت 460 ه ق). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: أحمد حبیب قصیر العاملیّ. مکتبة الأمین- النجف الأشرف. الطبعة الأولى 1376 ه. ق
طوسی، محمد بن حسن. الأمالی. چاپ اول. قم. تحقیق: مؤسّسة البعثة و دار الثقافه.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1410ق). نهایة الاحکام. به کوشش مهدی رجایی. قم: اسماعیلیان.
__________________. (1413ق). قواعد الاحکام. قم: جامعه مدرسین.
فیومی، أحمد بن محمّد. (1414 ق.). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: موسسه دار الهجره.
کلینی، محمد بن یعقوب.(1389 ه. ق). الکافی. تحقیق: علیّ أکبر الغفّاریّ. دار الکتب الإسلامیّة- طهران. الطبعة الثانیه.
مازندرانى، محمد صالح بن احمد. (1382 ق.) شرح الکافی- الأصول و الروضة - للمولى صالح المازندرانی. محقق / مصحح: شعرانى. ابوالحسن. تهران: المکتبة الإسلامیه.
مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقیّ. (1412 ه .). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار علیهم السّلام. تحقیق و نشر: دار إحیاء التراث- بیروت: الطبعة الأولى.
مروتی و یعقوبی. (پاییز ۱۳۹۲). بررسی تأثیر مناسک اسلامی بر فرایند معنویت یابی دینی. معرفت ادیان. سال چهارم. شماره ۱۶.
مفید، محمد بن محمد. (1413 ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام. قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الافصاح فی إمامة أمیر المؤمنین. تحقیق: مؤسّسة البعثة. چاپ دوم. مؤسسة البعثه.
ناصر خسرو قبادیانی. (1398ش). سفرنامه. انتشارات ققنوس.
نوری، حسین بن محمدتقی. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. تحقیق و نشر. چاپ اول. قم: مؤسّسة آل البیت لإحیاء التراث.
واعظ جوادی، مرتضی. (1391). فلسفه زیارت و آئین آن. چاپ 7. موسسه وحیانی اِسراء.
همایون، محمد هادی. (1391). جهانگردی؛ ارتباطی میان فرهنگی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
یاقوت حموی. (1399ق). معجم البلدان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
قرآن کریم.
ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبة الله. (1404 ق). شرح نهج البلاغة لابن أبی الحدید. محقق/ مصحح: ابراهیم. محمد ابوالفضل. قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ابن أبی شیبه، عبدالله بن محمد. (1409 ق). المصنف فی الأحادیث والآثار. المحقق: کمال یوسف الحوت. الطبعهالأولى. الریاض: مکتبة الرشد.
ابن اثیر، علی بن ابی الکرم. (۱۴۱۵ق). الکامل فی التاریخ. تحقیق: عبدالله قاضی. بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن تیمیه الحرانی، احمد بن عبد الحلیم. (1421ق). المستدرک علی مجوع فتاوی شیخ الاسلام. به کوشش محمد بن عبد الرحمن بن قاسم. بیجا.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (بیتا). کتب و رسائل و فتاوی. به کوشش عبدالرحمان محمد قاسم نجدی. مکتبة ابن تیمیه.
ابن حبان، محمد بن حبان. (1414ق – 1993م). صحیح ابن حبان بترتیب ابن بلبان. (المتوفى: 354هـ) المحقق: شعیب الأرنؤوط. الطبعه الثانیه. بیروت: مؤسسة الرساله.
ابن شجری. محمد بن علی (1403ق). فضل زیارة الحسین. به کوشش احمد حسینی. قم: کتابخانه مرعشی.
ابن طاووس، عبدالکریم بن احمد. (1419ق). فرحة الغری. به کوشش تحسین آل شبیب موسوی. قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.
ابن عدی، عبدالله. (1409ق). الکامل فی ضعفاء الرجال. به کوشش یحیی مختار غزاوی. بیروت: دار الفکر.
ابن عربی، محمد بن عبدالله .(1426ق). احکام القرآن. به کوشش محمد عبدالقادر عطا. بیروت: دار الفکر.
ابن عساکر، علی بن حسن. (1415ق). تاریخ مدینه دمشق. به کوشش علی شیری. بیروت: دار الفکر.
ابن عقده، احمد بن محمد. (بیتا). فضائل امیرالمؤمنین. به کوشش عبدالرزاق محمد حسین فیض‌الدین. ضمن پایگاه اینترنتی کتابخانه شیعه. . دسترسی در 2012/6/22 م.
ابن فارس، أحمد بن فارس (ت 395 ه. ق). معجم مقاییس اللغه. محقق / مصحح: هارون. عبد السلام محمد. مکتب الاعلام الاسلامی. قم. 1404 ق
ابن قتیبه دینوری، عبدالله بن مسلم. (1410 ق ). الامامه و السیاسه. محقق شیری. علی. بیروت: دارالاضواء.
ابن نجار، محمد بن محمود. (1417ق). ذیل تاریخ بغداد. به کوشش مصطفی عبدالقادر عطا. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابوالصلاح حلبی، تقیالدین. (1404 ق). تقریب المعارف. تحقیق. فارس الحسون. نشر الهادی.
بیآزار شیرازی، عبد الکریم. (1382). باستانشناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن. چاپ سوم. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
تنوخی، محسن بن علی. (1364ق). الفرج بعد الشده. قم: شریف رضی.
ثعلبی، احمد بن علی. (1422ق). التفسیر. به کوشش ابو محمد ابن عاشور. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حاکم نیشابوری، محمدبن عبد الله. (1411 – 1990). المستدرک على الصحیحین. تحقیق: مصطفى عبد القادر عطا. الطبعه الأولى. بیروت: دار الکتب العلمیه.
حر عاملی، محمد بن حسین. (1385ق). امل الآمل. به کوشش احمد حسینی. بغداد: مکتبة الاندلس.
_______________. (1409ق). وسائل الشیعه. تحقیق تصحیح: مؤسسة آل البیت علیهمالسلام. قم: نشر مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد الذهبى. (م 748). تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام. تحقیق عمر عبد السلام تدمرى. ط الثانیة. 1413/1993. بیروت: دار الکتاب العربى.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). مفردات الفاظ القرآن. تحقیق صفوان عدنان داودی. چاپ اول. بیروت: دارالقلم.
رامین نژاد، رامین. (1387). مزار پیامبران. چاپ اول. مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی.
رکنی یزدی، محمد مهدی. (1362) . شوق دیدار. دانشگاه مشهد: اداره امور فرهنگی آستان قدس رضوی.
سرکیس، الیاس. (1346ق). معجم المطبوعات العربیه. قاهره: مکتبة سرکیس.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد. (1408ق). الانساب. به کوشش عبدالله عمر بارودی. بیروت: دارالجنان.
سهمی، حمزة بن یوسف. (1401ق). تاریخ جرجان. به کوشش محمد عبد المعید خان. بیروت: عالم الکتب.
شریف رضی، محمّد بن حسین. (1369ه. ش.). نهج البلاغه. تحقیق: السیّد کاظم المحمّدی و محمّد الدشتی. انتشارات الإمام علی علیه السّلام- قم. الطبعة الثانیه.
شیخ صدوق، محمد بن علی. (1418ق). الهدایه. قم: مؤسسة الامام الهادی.
شیخ صدوق. محمد بن على (1378 ق) عیون أخبار الرضا علیه السلام. محقق / مصحح: لاجوردى. مهدى. تهران: نشر جهان.
شیخ صدوق. محمّد بن علی.( 1408ه. ق). علل الشرائع. الطبعة الأولى. بیروت: دار إحیاء التراث.
شیخ صدوق، محمد بن علی. (1404ق ). من لا یحضره الفقیه: به کوشش غفاری. قم: نشر اسلامی.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (1414ق). الامالی. قم: دارالثقافه.
صفدی، خلیل بن ایبک. (1420ق). الوافی بالوفیات. به کوشش احمد ارنؤوط و ترکی مصطفی. بیروت: دار احیاء التراث.
الصنعانی، ابوبکر عبد الرزاق بن همام الصنعانی. (1983م , 1403ق). المصنف. تحقیق. حبیب الرحمان الاعظمی. بیروت: الناشر المجلس العلمی.
طبرسى، فضل بن حسن . (1372). مجمع البیان فى تفسیر القرآن. تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، محمد بن جریر . تاریخ الطبری. (الرسل و الملوک) یا(الامم و الملوک) تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم. بیروت: دار سویدان. 1387 ق. و بیروت. دارالکتب العلمیه.
طریحی، فخرالدین. (1408 ق / 1367 ش). مجمع البحرین و مطلع النیرین. تحقیق: سید احمد حسینی. چاپ دوم. انتشارات مکتب النشر الثقافة الإسلامیه.
طوسی، محمّد بن الحسن (ت 460 ه ق). التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: أحمد حبیب قصیر العاملیّ. مکتبة الأمین- النجف الأشرف. الطبعة الأولى 1376 ه. ق
طوسی، محمد بن حسن. الأمالی. چاپ اول. قم. تحقیق: مؤسّسة البعثة و دار الثقافه.
علامه حلی، حسن بن یوسف. (1410ق). نهایة الاحکام. به کوشش مهدی رجایی. قم: اسماعیلیان.
__________________. (1413ق). قواعد الاحکام. قم: جامعه مدرسین.
فیومی، أحمد بن محمّد. (1414 ق.). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. قم: موسسه دار الهجره.
کلینی، محمد بن یعقوب.(1389 ه. ق). الکافی. تحقیق: علیّ أکبر الغفّاریّ. دار الکتب الإسلامیّة- طهران. الطبعة الثانیه.
مازندرانى، محمد صالح بن احمد. (1382 ق.) شرح الکافی- الأصول و الروضة - للمولى صالح المازندرانی. محقق / مصحح: شعرانى. ابوالحسن. تهران: المکتبة الإسلامیه.
مجلسى، محمّد باقر بن محمّد تقیّ. (1412 ه .). بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمّة الأطهار علیهم السّلام. تحقیق و نشر: دار إحیاء التراث- بیروت: الطبعة الأولى.
مروتی و یعقوبی. (پاییز ۱۳۹۲). بررسی تأثیر مناسک اسلامی بر فرایند معنویت یابی دینی. معرفت ادیان. سال چهارم. شماره ۱۶.
مفید، محمد بن محمد. (1413 ق). الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد. محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام. قم: کنگره شیخ مفید.
مفید، محمد بن محمد. (1413ق). الافصاح فی إمامة أمیر المؤمنین. تحقیق: مؤسّسة البعثة. چاپ دوم. مؤسسة البعثه.
ناصر خسرو قبادیانی. (1398ش). سفرنامه. انتشارات ققنوس.
نوری، حسین بن محمدتقی. (1408ق). مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل. تحقیق و نشر. چاپ اول. قم: مؤسّسة آل البیت لإحیاء التراث.
واعظ جوادی، مرتضی. (1391). فلسفه زیارت و آئین آن. چاپ 7. موسسه وحیانی اِسراء.
همایون، محمد هادی. (1391). جهانگردی؛ ارتباطی میان فرهنگی. تهران: دانشگاه امام صادق (ع).
یاقوت حموی. (1399ق). معجم البلدان. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
)