نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد موسسه مذاهب اسلامی، قم، ایران

2 کارشناسی ارشد جامعه‌المصطفی، قم، ایران

چکیده

در دیدگاه عناصر وهابی، دعا از اهم عبادات و به معنای درخواست همراه با تذلل است. آنان با استناد به آیه «فَلا تَدْعُوا مَعَ اللَّهِ أَحَدا»، خواندن غیرخدا را باطل و یا شرک دانسته و آن را فقط در امور عادی و مخاطب حاضر و زنده جایز می‌شمارند. در حالی که بررسی مفهوم «دعا» در قرآن با تکیه بر دیدگاه برخی علمای شیعه، نشان می‌دهد که اولاً آیه فوق ربطی به حرمت درخواست از غیرخدا ندارد و راجع به نفی پرستش غیرخداست. ثانیاً باید دانست که دعا به طور کلی، معانی دیگری نیز دارد و در موارد متعددی دیده می‌شود که این واژه در معنایی غیر از دعای عبادت آمده و در آن نیز شرک شمرده نشده است. همچنین در این آیه دعا به معنای عبادت است. یعنی کسی غیر از خدا نباید مورد عبادت قرار گیرد؛ ولی درصدد تحریم هر گونه دعای غیرخدا نبوده است. دیگر اینکه وهابیان ادعا می‌کنند هر گونه خواندن مردگان، به نوعی تسلط بخشی آنان بر امور الاهی است. در حالی که مواردی در طلب امور غیرعادی و غیرمقدور نیز در قرآن و سنت، برخلاف رأی آنان آمده است. این نوشتار درصدد نقد دیدگاه وهابیان و خطای فهم آنها و تعیین مصادیق اشتباه آن‌هاست.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم
آلوسی؛ شهاب‌الدین محمود بن عبدالله. (۱۴۱۵ ق). روح المعانی: فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی‌؛ تحقیق عبدالباری عطیه‌ و دیگران؛ بیروت: دار الکتب العلمیة (منشورات محمدعلی بیضون‏)، چاپ اول.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (۱۴۲۶ق). بیان تلبیس الجهمیة: فی تأسیس بدعهم الکلامیة، تحقیق گروهی از محققان، مدینه: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، چاپ اول‌.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (۱۴۳۱ق). جواب فی الحلف بغیر الله و الصلاة إلى القبور: و یلیه فصل فی الاستغاثة، کویت: بی‌نا، چاپ اول‌.
ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم. (۱۴۱۶ق). مجموع الفتاوی، تحقیق عبدالرحمان بن محمد بن قاسم، مدینه: مجمع الملک فهد.
ابن حنبل شیبانی، احمد. (۱۴۱۶ق). مسند احمد بن حنبل، تحقیق شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ اول.
ابن ‌عبدالوهاب نجدی، محمد. (بی‌تا). مؤلفات الشیخ الامام محمد بن عبدالوهاب، تحقیق عبدالعزیز بن زید الرومی و دیگران، ریاض: جامعة الامام محمد بن سعود الاسلامیة.
ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر. (۱۴۱۹ق). تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمدحسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة (منشورات محمدعلی بیضون‏)، چاپ اول‌.
ابن ماجه قزوینى، محمد. (۱۴۱۸ق). سنن ابن ماجة، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت: دار الجیل، چاپ اول‌.
العلوی الحسینی الشافعی، سید زین بن ابراهیم بن سمیط. (بی‌تا). مسائل کثر حولها النقاش و الجدل، بی‌جا: بی‌نا.
امام خمینى، سید روح‌الله. (۱۴۲۴ق). توضیح المسائل (محشا)، تحقیق سید محمدحسین بنى هاشمى خمینى‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ هشتم.
غماری، عبدالله. (بی‌تا). الدر الثمین: مختصر الرد المحکم المتین، تحقیق سعید فودة، بی‌جا: بی‌نا.
فخرالدین رازى، محمد بن عمر. (۱۴۲۰ق). التفسیر الکبیر: او مفاتیح الغیب، تحقیق واحد پژوهش دار احیاء التراث العربى‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم.
قادرى، شاه فضل رسول. (۱۳۲۱ق). سیف الجبار المسلول على اعداء الابرار، بی‌جا: بی‌نا.
قرطبى، ابو عبدالله محمد بن احمد انصاری. (۱۳۶۴ش). الجامع لاحکام القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ اول.
نقشبندی خالدی شافعی، داود بن سلیمان. (بی‌تا). نحت حدید الباطل و برده بادلة الحق الذابة عن صاحب البردة، تحقیق عبدالرازق النقشبندی الخالدی، بی‌جا: بی‌نا.
ابن ‌عبدالوهاب نجدی، محمد. (بی‌تا). اصول الدین الاسلامی: مع قواعده الاربع، مکه: دار الحدیث الخیریة.
ابن فارس، احمد. (۱۴۰۴ق). معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‌، چاپ اول‌.
ابن‌عثیمین، محمد بن صالح. (۱۴۱۳ق). مجموع فتاوى و رسائل فضیلة الشیخ محمد بن ‌صالح العثیمین، تحقیق فهد بن ناصر بن إبراهیم السلیمان، عربستان: دار الوطن- دار الثریا.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. (۱۴۰۸ق). روض الجنان و روح الجنان: فی تفسیر القرآن، تحقیق محمدمهدى ناصح- محمدجعفر یاحقى، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى‌ آستان قدس رضوی، چاپ اول.
امین عاملی، سیدمحسن. (۱۳۷۱ق). کشف الارتیاب: فی اتباع محمد بن‌ عبدالوهاب، قم: دار الکتاب الاسلامی.
بستی خطابی، أبوسلیمان حمد بن محمد بن إبراهیم بن الخطاب. (۱۴۱۲ق). شأن الدعاء، تحقیق أحمد یوسف الدقاق، قاهره: دار الثقافة العربیة، چاپ سوم.
بن باز، عبدالعزیز بن عبدالله. (بی‌تا). مجموع فتاوی ابن‌ باز، تحقیق محمد بن سعد الشویعر، بی‌جا: بی‌نا.
بن باز، عبدالعزیز بن عبدالله. (۱۴۲۳ق). تحفة الإخوان: باجوبة مهمة تتعلق بارکان الإسلام، ریاض: وزارت امور اسلامی و اوقاف و دعوت و ارشاد، چاپ دوم.
جوهری، اسماعیل بن حماد. (۱۳۷۶ق). الصحاح‌: تاج اللغة و صحاح العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین، چاپ اول،.
شیخ طوسی، محمد بن حسن. (بی‌تا). التبیان: فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ اول.
صادقى تهرانى، محمد. (۱۴۰۶ق). الفرقان: فى تفسیر القرآن بالقرآن و السنة، قم: فرهنگ اسلامى‌، چاپ دوم.
طبرسی، امین الدین ابوعلی فضل بن حسن. (۱۳۷۲ش). مجمع البیان: فی تفسیر القرآن، تحقیق فضل الله‌ یزدى طباطبایى- سیدهاشم رسولى محلاتى، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم،.
طبرى، ابوجعفر محمد بن جریر. (۱۴۱۲ق). جامع البیان: فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة، چاپ اول.
عبدالباقی، محمد فؤاد. (۱۳۶۴ق). المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، قاهره: دار الحدیث- مطبعة دار الکتب المصریة.
علامه طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۷۴ش). المیزان: فی تفسیر القرآن‌، ترجمه: سید محمدباقر موسوى همدانی، قم‌: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌، چاپ پنجم.
علماء نجد الاعلام. (۱۴۱۷ق). الدرر السنیة: فی الاجوبة النجدیة، تحقیق عبدالرحمان بن محمد بن قاسم، بی‌جا: بی‌نا، چاپ ششم.
ماهر بن عبدالحمید بن مقدم، أبو عبدالرحمان. (بی‌تا). شرح الدعاء: من الکتاب و السنة، ریاض: مطبعة سفیر- مؤسسة الجریسی للتوزیع و الإعلان.