سیدسجاد جعفری؛ مهدی نعمتی
چکیده
یکی از مباحث مهم در رابطه با دین ارتباط آن با عقلانیت است که پیرامون آن دیدگاههای مختلفی مطرح شده است؛ چنانکه امروزه گروهی از عقل‌گرایی محض به عنوان معیار مستقل تشخیص حق و باطل سخن به میان می‌آورند، به همین جهت پژوهش حاضر با بررسی تطبیقی معنویت دینی و معنویت عقلانی به دنبال پاسخ به این سوال است که نظریه عقلانیت تا چه اندازه می‌تواند ...
بیشتر
یکی از مباحث مهم در رابطه با دین ارتباط آن با عقلانیت است که پیرامون آن دیدگاههای مختلفی مطرح شده است؛ چنانکه امروزه گروهی از عقل‌گرایی محض به عنوان معیار مستقل تشخیص حق و باطل سخن به میان می‌آورند، به همین جهت پژوهش حاضر با بررسی تطبیقی معنویت دینی و معنویت عقلانی به دنبال پاسخ به این سوال است که نظریه عقلانیت تا چه اندازه می‌تواند معیار مناسبی برای پاسخگویی و جایگزینی معنویت دینی باشد؟ روش تحقیق تحلیلی-توصیفی بوده و جمعآوری اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه صورت گرفته است. بعد از بررسی خاستگاه دین عقلانی شده، مبانی و ویژگیها موضوع مذکور بیان و در نهایت نواقص دین عقلانی شده مورد بحث قرار گرفته شد . نتایج تحقیق نشان داده است، دین عقلانی شده بر مبانی و ویژگیهایی همچون دنیاگرایی و انسان گرایی... متکی است که بر اساس آن دچار نواقصی از جمله: عدم وضوح تعریف دین عقلانی شده، عدم وصول به اهداف طرح نظریه، تضاد در ماهیت ایمان...شده است که در بسیاری از موارد نه تنها نمیتواند ارمغانی برای انسان مدرن باشد؛ بلکه منجر به درد و رنج نیز شده است.
محمد شعبان پورشش پلی
چکیده
خواجه نصیرالدین طوسی به‌عنوان یکی از متکلمان مشهور شیعه در قرن هفتم با نوشتن آثاری چون (تجرید الاعتقاد) که شیعه و سنی آن را شرح کردهاند؛ توانسته بر اساس قواعد کلامی و فلسفی از آرای شیعه به‌ویژه در مسئلۀ امامت دفاع کند، وی بر متکلمان متأخر خود حتی در جهان تسنن نیز اثر گذاشت وآنان روش وی را الگو قرار داده و کتابهای مهمی را نگاشتند. ...
بیشتر
خواجه نصیرالدین طوسی به‌عنوان یکی از متکلمان مشهور شیعه در قرن هفتم با نوشتن آثاری چون (تجرید الاعتقاد) که شیعه و سنی آن را شرح کردهاند؛ توانسته بر اساس قواعد کلامی و فلسفی از آرای شیعه به‌ویژه در مسئلۀ امامت دفاع کند، وی بر متکلمان متأخر خود حتی در جهان تسنن نیز اثر گذاشت وآنان روش وی را الگو قرار داده و کتابهای مهمی را نگاشتند. این پژوهش در صدد است تا با رویکرد توصیفی- تحلیلی، آراء خواجه نصیر را در مبحث امامت به صورت تطبیقی در چهار اثر کلامیشان ارائه کند و در نهایت به این نتیجه دست یافتهاست که وی، امامت را به‌عنوان یک اصل اعتقادی و در مباحث مستقل مطرح نمودهاست و سعی کرده به این مباحث ساختار منطقی دهد و آنها را با شیوهای تحلیلی- منطقی مورد پژوهش قرار دهد؛ در این راستا دلایل ایشان در دو حوزۀ عقلی و نقلی، پرداخته شدهاست.
صالح حسن زاده؛ علی کربلایی پازکی؛ مرضیه تیموری شبان
چکیده
یکی از مسائل مورد اختلاف میان شیعیان با یهودیان و مسیحیان، مسئله عصمت پیامبران الهی است. متکلمان شیعه به عصمت تمام پیامبران الهی معتقد هستند، گرچه در محدوده آن اختلاف‌نظر دارند. در مقابل یهودیان، ویژگی عصمت را بر مبنای تورات، صرفاً به حضرت موسی(ع) و مسیحیان بر اساس انجیل، به حضرت عیسی(ع) نسبت داده‌اند؛ بنابراین در مقاله حاضر، با رویکرد ...
بیشتر
یکی از مسائل مورد اختلاف میان شیعیان با یهودیان و مسیحیان، مسئله عصمت پیامبران الهی است. متکلمان شیعه به عصمت تمام پیامبران الهی معتقد هستند، گرچه در محدوده آن اختلاف‌نظر دارند. در مقابل یهودیان، ویژگی عصمت را بر مبنای تورات، صرفاً به حضرت موسی(ع) و مسیحیان بر اساس انجیل، به حضرت عیسی(ع) نسبت داده‌اند؛ بنابراین در مقاله حاضر، با رویکرد کلامی شیعه، مسئله عصمت انبیاء در قرآن و عهدین موردبررسی قرار گرفته است. روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی است و درنهایت بر اساس ادله نقلی و عقلی متکلمان شیعه، معلوم شد که پیامبران الهی از عصمت برخوردار هستند.
احمد شجاعی
چکیده
بحث از غایت‌شناسی، به‌ویژه مسئلة غایتمندی افعال الهی، از مباحث مهم در حوزة معارف دینی، مخصوصاً در علم کلام است. برای هر ذهن فعال و کنجکاوی، این مسئله مطرح است که آیا افعال الهی معلل به غرض و غایت است یا نه، به‌خصوص در حوزة آفرینش ـ که مهم‌ترین فعل الهی استـ آیا میتوان برای آفرینش الهی غرضی ترسیم کرد؟ و اگر پاسخ مثبت است، آن غرض ...
بیشتر
بحث از غایت‌شناسی، به‌ویژه مسئلة غایتمندی افعال الهی، از مباحث مهم در حوزة معارف دینی، مخصوصاً در علم کلام است. برای هر ذهن فعال و کنجکاوی، این مسئله مطرح است که آیا افعال الهی معلل به غرض و غایت است یا نه، به‌خصوص در حوزة آفرینش ـ که مهم‌ترین فعل الهی استـ آیا میتوان برای آفرینش الهی غرضی ترسیم کرد؟ و اگر پاسخ مثبت است، آن غرض چیست؟ دانشمندان اسلامی پیرامون غایتمندی افعال الهی دیدگاههای متفاوتی مطرح کردهاند، برخی با توجه بر مبانی آنها در پذیرش حسن و قبح عقلی، افعال الهی را غایتمند دانسته و نفی غایت در افعال الهی را مستلزم اشکالات عدیدهای دانستهاند که متکلمان امامیّه، معتزله و ماتریدیه، جزوه این گروه هستند. برخی دیگر، مانند اکثر اشاعره، با توجه به عدم پذیرش قاعدة حسن و قبح عقلی از طرف آنان، غایت در افعال الهی را نفی کردهاند. طایفهای دیگر در مسئله، قائل به تفصیل شده‌اند، در نوشتارِ پیشرو، دلایل دیدگاه طوایف مختلف پیرامون غایتمندی افعال الهی مورد بررسی واقع میشود.
طیبه قاسمی؛ سید محمد حسینی
چکیده
مسئله وصایت در اندیشه اعتقادی دانشمندان شیعی، از جایگاه ویژه ای برخوردار است و عالمان شیعی وجود وصی بعد از نبی را جهت هدایت انسان از گمراهی به سوی سعادت لازم می دانند مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با هدف بررسی مسئله وصایت از دیدگاه عالمان شیعی و با تاکید بر سه مذهب، امامیه، زیدیه و اسماعیلیه، دیدگاه عالمان شیعه را مورد واکاوی ...
بیشتر
مسئله وصایت در اندیشه اعتقادی دانشمندان شیعی، از جایگاه ویژه ای برخوردار است و عالمان شیعی وجود وصی بعد از نبی را جهت هدایت انسان از گمراهی به سوی سعادت لازم می دانند مقاله حاضر به روش توصیفی تحلیلی و با هدف بررسی مسئله وصایت از دیدگاه عالمان شیعی و با تاکید بر سه مذهب، امامیه، زیدیه و اسماعیلیه، دیدگاه عالمان شیعه را مورد واکاوی و مداقه قرار می دهد. و به این پرسش پاسخ می دهد که دیدگاه عالمان شیعه در مسئله وصایت چیست؟ پس از بررسی دیدگاه ها مشخص شد هر سه مذهب (امامیه، زیدیه، اسماعیلیه) با تاکید بر آیات و روایات اعتقاد دارند که پیامبر(ص) قبل از رحلت جانشین خود را تعیین نموده است، با این تفاوت که از دیدگاه امامیه، مقام وصی از حضرت علی (ع) شروع و به حضرت مهدی (عج) ختم میشود، در حالی که اسماعیلیه و زیدیه وصایت را مختص حضرت علی (ع) می‌دانند.
سیدصدرالدین طاهری موسوی؛ مریم خوشنویسان
چکیده
بحث این مقاله پیرامون علیت، به ویژه علیت فاعلی است و بنای نگارندگان بر این است که مطلب به طریق تطبیقی میان سران و برخی از بزرگان فرقه‌های کلامی اسلامی بررسی شود. در این مقاله، ابتدا تعریف علیت به صورت گزارشی بیان شد، سپس پیرامون اهمیت این بحث از جنبه‌های فلسفی وکلامی به‌کوتاهی توضیح داده شد و تفاوت دیدگاه فلسفی و کلامی دربارة علیت ...
بیشتر
بحث این مقاله پیرامون علیت، به ویژه علیت فاعلی است و بنای نگارندگان بر این است که مطلب به طریق تطبیقی میان سران و برخی از بزرگان فرقه‌های کلامی اسلامی بررسی شود. در این مقاله، ابتدا تعریف علیت به صورت گزارشی بیان شد، سپس پیرامون اهمیت این بحث از جنبه‌های فلسفی وکلامی به‌کوتاهی توضیح داده شد و تفاوت دیدگاه فلسفی و کلامی دربارة علیت بیان گردید و آنچه از این مقوله به متکلمان اسلامی ارتباط دارد، مشخص شد، تا مسیر بحث بهخوبی روشن باشد. آنگاه با رعایت نسبی تقدم و تأخر فرقه‌های چهارگانه، نظریات معتزله، اشاعره، ماتریدیه و شیعه پیرامون علیت، با توجه به همان نقطهنظری که برای آنان مطرح بود، گزارش شد و در پایان، بعد از تلخیص مطالب در پنج فقره، نظر شیعه و از جهاتی، نظر معتزله پذیرفته شدهاست. لازم به تذکر است که تاریخ و شرح حال و دیدگاههای چهار فرقه و تحولات فکری آنان در طول قرون بهتفصیل دراین مقاله نیامدهاست و تنها به مقداری که برای گزارش و تحقیق دربارة علیت منظور بوده، به معرفی فرقهها پرداخته شدهاست.
سید محمد تقی موسوی کراماتی
چکیده
آیۀ مباهله، جزء نمایانترین آیاتی است که از دیرباز در متن گفتگوهای کلامی فریقین رایج بودهاست. متکلمان امامی بر آن بودهاند که در پرتو دلالت معنایی آیۀ مباهله، پشتوانه‌ای قرآنی برای بنیانهای مرامی شیعه فراهم سازند. امامت، افضلیت امام و عصمت، از درخشانترین دریافتهایی است که در پژوهشهای کلامی شیعه از آن یاد شدهاست ...
بیشتر
آیۀ مباهله، جزء نمایانترین آیاتی است که از دیرباز در متن گفتگوهای کلامی فریقین رایج بودهاست. متکلمان امامی بر آن بودهاند که در پرتو دلالت معنایی آیۀ مباهله، پشتوانه‌ای قرآنی برای بنیانهای مرامی شیعه فراهم سازند. امامت، افضلیت امام و عصمت، از درخشانترین دریافتهایی است که در پژوهشهای کلامی شیعه از آن یاد شدهاست اما در مقابل، متکلمان اهل سنت به جز اثبات نبوت،سایر وجوه معنایی که شیعه بدان استناد میجوید؛ برنتابیده است و در پیمایش کلامی خویش،کوشیدهاست با رویکردی سلبی با ادلهای چون پیامبر، مقصود معنایی انفسنا،کودکبودن حسنین و ترجیح مفضول بر فاضل، دلالت آیه را در حد یک فضیلت ساده فرو کاهد. اما متکلمان امامی با بهرهگیری از ادله عقلی، نقلهای روایی، دریافتهای تفسیری، قواعد ادبی و گزارشهای تاریخی در جایگاه دفاع از دریافتهای معنایی که از آیۀ مباهله دارند؛ آراء متکلمان عامه را به چالش کشیدهاند که برآیند آن در اثبات افضلیت تابناک اهل بیت ظهوری روشن دارد.
رقیه حامل؛ رقیه حامل
چکیده
پژوهش حاضر عهده‌دار ارزیابی نقدعلامه جوادی در تفسیرتسنیم بر آراء تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است. این دو تفسیر ، در تراز تفاسیر گرانسگ شیعه است. اهمیت مقاله حاضر از جهت نمایاندن دیدگاه انتقادی تفسیر تسنیم نسبت به المیزان است، تا بعد کسب آگاهی لازم در این زمینه ، بتوان پاسخگوی شبهات پرسشگران بود. از نکات قابل توجه در تفسیر ...
بیشتر
پژوهش حاضر عهده‌دار ارزیابی نقدعلامه جوادی در تفسیرتسنیم بر آراء تفسیری علامه طباطبایی در تفسیر المیزان است. این دو تفسیر ، در تراز تفاسیر گرانسگ شیعه است. اهمیت مقاله حاضر از جهت نمایاندن دیدگاه انتقادی تفسیر تسنیم نسبت به المیزان است، تا بعد کسب آگاهی لازم در این زمینه ، بتوان پاسخگوی شبهات پرسشگران بود. از نکات قابل توجه در تفسیر تسنیم نقد دیدگاههای تفسیری است گاهی مفسر تسنیم، در عرصه نظر آزاد اندیشی خود را پنهان نمیدارد حتی به نقد دیدگاه استاد خود میپردازد. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی انتقادی به مهم‌ترین محور نقد ایشان در باب قاعده سیاق در آیات 30 بقره و32 انفال پرداخته است. لذا بر اساس ارزیابی صورت گرفته در هر دو تفسیر با استناد به قواعد و مدارک تفسیری این نتیجه حاصل شد که در آیات موردبحث در برخی موارد دیدگاه علامه طباطبایی و در برخی دیگر ، دیدگاه علامه جوادی از اتقان بیشتری برخوردار است و به واقع نزدیکتر به نظر می رسد .
سید مجتبی میردامادی؛ محمدعلی سوهانی
چکیده
اجماع یکی از منابع دستیابی به احکام است که احیاناً در اعتقادات نیز می‌تواند منبع باشد. در کتابهای کلامی دانشمندان اسلامی، شیعه و یا سنی، برای اثبات بعضی از آموزه‌های اعتقادی، از دلیل اجماع استفاده شده است، حال باید دید که آیا این اجماعات حجیت دارد؟ و ملاک اعتبار و محدوده حجیت آن کدام است؟این تحقیق متکفل بررسی پاسخ سؤالات فوق از ...
بیشتر
اجماع یکی از منابع دستیابی به احکام است که احیاناً در اعتقادات نیز می‌تواند منبع باشد. در کتابهای کلامی دانشمندان اسلامی، شیعه و یا سنی، برای اثبات بعضی از آموزه‌های اعتقادی، از دلیل اجماع استفاده شده است، حال باید دید که آیا این اجماعات حجیت دارد؟ و ملاک اعتبار و محدوده حجیت آن کدام است؟این تحقیق متکفل بررسی پاسخ سؤالات فوق از مهم‌ترین مکاتب کلامی، یعنی امامیه، معتزله، اشاعره و ماتریدیه است. در این تحقیق که از نوع بنیادی است، سعی شده است با روش تحلیلی و کتابخانهای و با رویکرد استدلال عقلی و نقلی به تبیین ابعاد مختلف اجماع پرداخته شود. در این نوشتار دلایل اقامه شده برای حجیت اجماع در مسائل اعتقادی مورد خدشه قرار گرفته است. مهم‌ترین نتایج به دست آمده در این پژوهش عبارت است از اینکه: اصولیین امامیه و برخی اخباریین، حجیت اجماع را از باب عقل میپذیرند، اشاعره حجیت اجماع را به روش نقلی میپذیرند، اکثر معتزله و همچنین ماتریدیه نیز حجیت اجماع را به روش نقلی میپذیرند، در این مقاله در دلایل اقامه شده خدشه وارد شده است، و قول مختار این است که: دلیلی بر حجیت اجماع در مسائل اعتقادی وجود ندارد.
حسام امامی دانالو؛ محمد حسین بیات
چکیده
تحلیل فلسفی وحی و تکلّم الهی، یکی از ضرورت‌های دینی است. بشری بودن الفاظ قرآن کریم، انگاره‌ای است که حداقل از قرن سوم هجری، برای تبیین نحوة خلق قرآن کریم طرح شده است. برخی معاصران همچون سروش و... برآنند که با توجه به اصل «سنخیت»، ممکن نیست قرآن مخلوق بی‌واسطة خداوند باشد؛ بلکه باید قرآن کریم را از طریق و به‌واسطة پیامبر اکرم(ص)، ...
بیشتر
تحلیل فلسفی وحی و تکلّم الهی، یکی از ضرورت‌های دینی است. بشری بودن الفاظ قرآن کریم، انگاره‌ای است که حداقل از قرن سوم هجری، برای تبیین نحوة خلق قرآن کریم طرح شده است. برخی معاصران همچون سروش و... برآنند که با توجه به اصل «سنخیت»، ممکن نیست قرآن مخلوق بی‌واسطة خداوند باشد؛ بلکه باید قرآن کریم را از طریق و به‌واسطة پیامبر اکرم(ص)، به خداوند نسبت داد. ازاینرو، پس از تبیین نحوة تمسک او به اصل سنخیت، برداشتاش از این قاعده تحلیل و نقد شده است. این مسئله در فلسفه، ذیل عنوان ربط حادث به قدیم بررسی میشود و فلاسفه از دیرباز راهحلهایی برای تبیین آن ارائه کردهاند. به طوری که اصل سنخیت مانع از الهی دانستن الفاظ قرآن کریم نیست و با توجه به مبانی فلسفی سروش و کسانی مانند او که بیشتر برآمده از فلسفة صدراست، ازجمله مبانی وحدت تشکیکی وجود، میتوان بهدست آورد که پذیرش اصل سنخیت و بساطت ذاتملازمهای با بشری بودن الفاظ قرآن کریم ندارد و ضمن پذیرش آنها، همچنان الفاظ قرآن کریم را میتوان مخلوق بی‌واسطة خداوند دانست.
محمدجعفر میلان نورانی؛ مجید سرکوبی؛ سید حسن آل مجدد شیرازی
چکیده
مسئله پاکدامن بودن همسران پیامبر خدا، از مسائلی است که علمای شیعه نیز همسو با اهل سنت، آن را امری مسلم دانسته و در آثار خود به آن تصریح کردهاند. ولی عوامل تکفیری درصددند، به بهانه اینکه افراد معدودی به نام شیعه، برخی از زنان پیامبر را متهم به عدم پاکدامنی نموده‌اند، تمامی شیعیان را به داشتن چنین باور ناصحیحی متهم کنند. به این ترتیب ...
بیشتر
مسئله پاکدامن بودن همسران پیامبر خدا، از مسائلی است که علمای شیعه نیز همسو با اهل سنت، آن را امری مسلم دانسته و در آثار خود به آن تصریح کردهاند. ولی عوامل تکفیری درصددند، به بهانه اینکه افراد معدودی به نام شیعه، برخی از زنان پیامبر را متهم به عدم پاکدامنی نموده‌اند، تمامی شیعیان را به داشتن چنین باور ناصحیحی متهم کنند. به این ترتیب که در ماجرای افک و تهمت زدن برخی افراد به همسر رسول خدا، مفسران شیعه نسبت به دفاع از وجهه ایشان قلم میزنند. لذا این نوشتار بر آن است، با یادآوری آرای بدنه علمای شیعه، مبنی بر عفیف دانستن همسران همه انبیا از جمله رسول خاتم، بر این مسئله تأکید کند که موضع گیری ناصحیح چند نفر از اعضای یک گروه را نباید به نام همه اعضا ثبت نمود. چه اینکه در میان بزرگان مذاهب غیرشیعی نیز سخنان قابل تأملی درمورد همسران انبیا دیده میشود که نباید به بدنه آن مذهب، تعمیم داده شود.
احسان ترکاشوند
چکیده
آیة مباهله که دربارة اثبات حقانیت رسول خدا(ص) در برابر جایگاه حضرت عیسی(ع) نازل شده، یکی از نصوصی است که به واسطة آن بر افضلیت امیرالمؤمنین(ع) و به تبع، بر امامت و خلافت بلافصل آن حضرت در علم کلام استدلال می‌شد. اهل بیت(ع) در بحث افضلیت آن حضرت بر سایر صحابه، چه در بحث سوابق علی(ع)، چه در بحث اقربیت به رسول خدا(ص)، چه دربارة پاسخ به شبهاتی ...
بیشتر
آیة مباهله که دربارة اثبات حقانیت رسول خدا(ص) در برابر جایگاه حضرت عیسی(ع) نازل شده، یکی از نصوصی است که به واسطة آن بر افضلیت امیرالمؤمنین(ع) و به تبع، بر امامت و خلافت بلافصل آن حضرت در علم کلام استدلال می‌شد. اهل بیت(ع) در بحث افضلیت آن حضرت بر سایر صحابه، چه در بحث سوابق علی(ع)، چه در بحث اقربیت به رسول خدا(ص)، چه دربارة پاسخ به شبهاتی که در باب امامت آن حضرت در تفسیر و تحلیل آیه مطرح شده، به طور جدی بحث کردهاند، اما تاکنون پژوهشی متمرکز و خاص مناظرات و استدلال‌های اهل بیت در این زمینه انجام نشدهاست. در این پژوهش، سعی شده علاوه بر اصل استدلالها و گفتوگوهای رسول خدا(ص)، امیرالمؤمنین(ع)، امام حسن مجتبی(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) دربارة آیة شریفة مباهله، نحوة استدلال و پاسخ به شبهات مخالفان به صورت تطبیقی از منابع دو مذهب شیعه و سنی بیان و تحلیل گردیده، لوازم سخنان بزرگان، از جمله «افضلیت» که مهم‌ترین حد وسط استدلال به امامت در این آیة شریفه است، اثبات شدهاست.
سعید سلیمی
چکیده
یکی از صفاتی که در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام در مورد خداوند متعال به کار رفته، صفت «اراده» می باشد. در مرید بودن خدای متعال بین متکلمان و حکیمان اختلافی نیست؛ اما در تفسیر اراده خدا اختلاف وجود دارد. شیخ مفید در آثار متعدد کلامی خود، اراده الهی را صفتی حقیقی، لنفسه و ذاتی برای خداوند متعال ندانسته، بلکه صفتی ...
بیشتر
یکی از صفاتی که در آیات قرآن کریم و روایات اهل بیت علیهم السلام در مورد خداوند متعال به کار رفته، صفت «اراده» می باشد. در مرید بودن خدای متعال بین متکلمان و حکیمان اختلافی نیست؛ اما در تفسیر اراده خدا اختلاف وجود دارد. شیخ مفید در آثار متعدد کلامی خود، اراده الهی را صفتی حقیقی، لنفسه و ذاتی برای خداوند متعال ندانسته، بلکه صفتی مجازی، فعلی و خارج از ذات ارزیابی میکند و پرداختن به آن را از باب ورود در لسان شرع می‌داند؛ همانند صفات غضب، رضایت، حب و بغض که عقل اتصاف آنها برای خداوند متعال را نمی‌پذیرد. وی مانند متکلمین معتزلی بغداد هم عصر خود، اراده الهی را عبارت از نفس فعل الهی و مغایر با علم و قدرت می داند. نیز اراده را از همراهی با ذات و در مرتبه ذات بودن عزل میکند و همگام با روایات، آن را حادث و غیر ازلی می‌خواند، در حالی که علم و قدرت از صفات حقیقی و ذاتی خداوند نزد وی هستند. بداء در مرحله اراده تکوینی به صورت فعل اول (قبل از بداء) و فعل ثانی (پس از بداء) می باشد که هر دو، نفس فعل و مرحله ای از تکوین می باشد و از بداء در اراده تشریعی (امر به فعل حسن در تشریع) به نسخ تعبیر می شود. قدر و قضاء از نگاه وی بر اراده( نفس فعل) تقدم دارد. شیخ مفید همگام با معتزله بغداد، بخاطر عدم انتساب قبائح به خداوند، منکر شمول اراده تکوینی خداوند در همه امور بودند.
ابوذر رجبی
چکیده
از روش‌های مطرح در فهم قرآن، روش تأویل است. اگرچه هم در رهیافت سمانتیکی و هم در رهیافت هرمنوتیکی از این روش استفاده میشود، اما تفاوت‌های جدی میان این دو وجود دارد. متفکران و مفسران اسلامی که از رهیافت سمانتکی تبعیت می‌کنند، خود مواجهه یکسانی با روش تأویل ندارند. عده‌ای به نفی کلی آن و دسته‌ای به پذیرش حداکثری این روش نظر دارند. ...
بیشتر
از روش‌های مطرح در فهم قرآن، روش تأویل است. اگرچه هم در رهیافت سمانتیکی و هم در رهیافت هرمنوتیکی از این روش استفاده میشود، اما تفاوت‌های جدی میان این دو وجود دارد. متفکران و مفسران اسلامی که از رهیافت سمانتکی تبعیت می‌کنند، خود مواجهه یکسانی با روش تأویل ندارند. عده‌ای به نفی کلی آن و دسته‌ای به پذیرش حداکثری این روش نظر دارند. البته برخی نیز در حد میانه از روش اعتدالی در بهکارگیری از آن در تفسیر و فهم قرآن بهره میگیرند. معتزله هم در مباحث کلامی و هم در مباحث تفسیری از روش تأویل فراوان بهره بردهاند. از سوی اشاعره و امامیه به رویکرد آنان نقدهایی صورت گرفت. در میان متکلمان شیعی معاصر استاد جعفر سبحانی علاوه بر مباحث مستقل در حوزه تأویل به رویکرد دیگر متفکران اسلامی نیز نظر داشته و با نگاه انتقادی به تحلیل دیدگاه آنان میپردازد. از جمله این مواجهه با معتزله و رویکردشان در عرصه تأویل است. یافته اصلی تحقیق آن است که ایشان ضمن پذیرش اصل روش تأویل، اما افراط در آن را از آسیبهای عرصه فهم دینی می‌دانند. در این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی به ضرورت و جایگاه تأویل نزد ایشان اشاره و مواجهه ایشان با تأویل اعتزالی را دنبال خواهیم کرد
مهدی زندی
چکیده
در بیشتر آثاری که به نقد وهابیت اختصاص دارند، آن دسته از اعمال مسلمانان که ازنظر وهابیان مصداق شرک محسوب می‌شوند، موردبررسی قرار گرفته‌اند. گرچه نقدهایی که به این صورت مطرح شده‌اند، تصویر نادرست وهابیان از اعتقادات سایر مسلمانان را نشان می‌دهند؛ اما آنچه ضروری است نقد مبانی اندیشه وهابیت است. ازآنجایی‌که محورهای اصلی تفکر وهابیت ...
بیشتر
در بیشتر آثاری که به نقد وهابیت اختصاص دارند، آن دسته از اعمال مسلمانان که ازنظر وهابیان مصداق شرک محسوب می‌شوند، موردبررسی قرار گرفته‌اند. گرچه نقدهایی که به این صورت مطرح شده‌اند، تصویر نادرست وهابیان از اعتقادات سایر مسلمانان را نشان می‌دهند؛ اما آنچه ضروری است نقد مبانی اندیشه وهابیت است. ازآنجایی‌که محورهای اصلی تفکر وهابیت عبارتاند از: توحید ربوبی، توحید الوهی و تعریف عبادت، بنابراین نقد رویکرد آنان در این موارد در اولویت قرار دارد. در آثار علامه جوادی آملی، به نقد مبانی رویکرد وهابیت توجه شده است که در مقاله حاضر به آن پرداخته شده است. بر اساس این تحقیق وهابیت در تبیین توحید ربوبی و الوهی، معیار و مرز بین توحید ربوبی و شرک ربوبی، تعریف عبادت، ارتباط توحید ربوبی و الوهی و عدم توجه به قید استقلال، دارای انحرافاتی است که منظومه فکری آنان را غیرتوحیدی مینماید.
مهدی بهنیافر؛ فاطمه السادات حسینی محمود آبادی
چکیده
کیفیت حیات حضرت عیسی(ع) همواره یکی از بحث‌برانگیزترین مباحث حتی در میان مسیحیان است. در این مقاله ابتدا با تحلیل اسنادی و مبتنی بر نصوص اولیة مسیحی، به دسته‌بندی سه دیدگاه قابل استخراج از این نصوص دربارة سرشت الوهی یا طبیعی عیسی(ع) پرداخته‌ایم و سپس این موضوع را از دیدگاه قرآنی بررسی کرده‌ایم. سه دیدگاه سرشت الهی، سرشت الهیـ انسانی ...
بیشتر
کیفیت حیات حضرت عیسی(ع) همواره یکی از بحث‌برانگیزترین مباحث حتی در میان مسیحیان است. در این مقاله ابتدا با تحلیل اسنادی و مبتنی بر نصوص اولیة مسیحی، به دسته‌بندی سه دیدگاه قابل استخراج از این نصوص دربارة سرشت الوهی یا طبیعی عیسی(ع) پرداخته‌ایم و سپس این موضوع را از دیدگاه قرآنی بررسی کرده‌ایم. سه دیدگاه سرشت الهی، سرشت الهیـ انسانی و سرشت انسانی و طبیعی عیسی(ع) در نصوص مسیحی و نیز سرشت غیرالوهی عیسی(ع) دیدگاه‌هابی هستند که در اندیشةقرآنی بررسی شده‌اند در ادامه، با تحلیلی فلسفی و کلامی به پارادوکس‌ها و برخی دشواری‌های نظری و کلامی پیشِ روی برخی دیدگاههای مسیحی در حوزه‌هایی نظیر «پرستش»، «وحدت ذات خداوند»، مسئلة هدایت و نیز مسئلة فهم‌پذیری فعل خداوند پرداخته‌ایم. در این میان به مسئلة «هدایت» به‌عنوان یکی از کلیدی‌ترین اهداف نبوت توجه شده است؛ اینکه تجانس زیستی نبی با جامعة مخاطبان وی، اساساً هدایت را ممکن می‌سازد و سپس در دل این امکان، احتمال تحقق اهداف نبوت و اقبال به نبی، تحقق هدایت را افزایش می‌دهد؛ تجانسی که از قرآن کریم و در باب پیامبر اسلام(ص) و انبیای سلف از جمله عیسی(ع) نیز قابل استخراج است و بر این اساس، دعوت انبیا از دید قرآن با اقبال مواجه بوده است؛ اما برخی دیدگاههای مسیحی که تمام یا وجهی از سرشت عیسی(ع) را الوهی می‌دانند، به‌لحاظ نظری و کلامی، تحقق تدریجی رستگاری و مفهوم «هدایت» در طول تاریخ، نقش ارادة انسانی مؤمنان در تحقق این امر و نیز توفیق انبیا در این امر را با چالش مواجه می‌سازند؛ رویکرد قرآنی با این چالش مواجه نیست.
یداله دادجو
چکیده
یکی از باورهای قطعی مسلمانان این است که با پیامبر گرامی اسلام« صلی الله علیه وآله و سلم » باب نبوت و رسالت برای همیشه بسته شده و پس از آن حضرت کسی به عنوان پیامبر ظهور نخواهد کردوخاتمیت تحقق می یابد. پس از پیامبر اسلام تبیین و تبلیغ دین توسط امامان معصوم و اوصیاء به حق آن حضرت انجام خواهد شد. اصل و اساس خاتمیت بر چند پایه استوار است ...
بیشتر
یکی از باورهای قطعی مسلمانان این است که با پیامبر گرامی اسلام« صلی الله علیه وآله و سلم » باب نبوت و رسالت برای همیشه بسته شده و پس از آن حضرت کسی به عنوان پیامبر ظهور نخواهد کردوخاتمیت تحقق می یابد. پس از پیامبر اسلام تبیین و تبلیغ دین توسط امامان معصوم و اوصیاء به حق آن حضرت انجام خواهد شد. اصل و اساس خاتمیت بر چند پایه استوار است که عبارتند از جاودانگی و جامعیت و دارای مراتب بودن دین اسلام و این که کمال دین، آن را جاودانه نموده و پس از طی مراحل و مراتب مختلف به عنوان دین کامل در اسلام تجلی یافته است. برخی از نویسندگان معاصربر این باورند که وحی مربوط به دوران غریزه است و حاکمیت آن تا زمان ظهور اسلام حجیت خود را حفظ نمود، ولی با ظهور عقل تجربی و استقرایی پیوستگی آن با عالم ماوراء طبیعت پایان یافته و باید به چشم یک تجربه کاملاً طبیعی بدان نگریسته و مورد نقد قرار داد وسروش معتقد است پس از پیامبر و ختم نبوت ولایت هیچکس دیگری از ارزش و اعتبار برخوردار نیست ولی ادعای ایشان از استحکام لازم برخوردار نیست .این روشنفکران تحلیل و تفسیری از خاتمیت مطرح کرده اند که با دلایل عقلی و نقلی سازگاری نداردو نتایج نادرستی از آن بروز یافته است .بدین جهت مورد نقد قرار گرفته است.
کاظم استادی
چکیده
برای استدلال و اثبات مسألة امامت و جانشینی پیامبر(ص)، به دلایل «کلامی، تاریخی و نیز آیات قرآن کریم» استشهاد میشود. در این میان، آیة 124 سورة بقره (که در میان شیعیانِ متأخر و معاصر، به آیة ابتلای ابراهیم(ع) یا آیة امامت مشهور است)، یکی از مهم‌ترین آیات پیرامون مسألة امامت قلمداد میشود. از سوی دیگر، برای پرداختن و نقد و بررسی دلالت ...
بیشتر
برای استدلال و اثبات مسألة امامت و جانشینی پیامبر(ص)، به دلایل «کلامی، تاریخی و نیز آیات قرآن کریم» استشهاد میشود. در این میان، آیة 124 سورة بقره (که در میان شیعیانِ متأخر و معاصر، به آیة ابتلای ابراهیم(ع) یا آیة امامت مشهور است)، یکی از مهم‌ترین آیات پیرامون مسألة امامت قلمداد میشود. از سوی دیگر، برای پرداختن و نقد و بررسی دلالت آیة ابتلای ابراهیم در مسائل امامت، لازم است پیشاپیش، مسائلی همچون موضعِ منابع کلامی و امامتی کهن شیعی نسبت به این آیه، پژوهش و دانسته گردند. در پژوهش پیش رو، با توجه به این سؤالات: «1 ـ در کدام یک از منابع کلامی و امامتی متقدم شیعه، به آیة ابتلای حضرت ابراهیم(ع) پرداخته شدهاست؟ 2ـ موضعِ این منابع نسبت به آیة ابتلای حضرت ابراهیم(ع) و مسألة امامت چیست؟»، به بررسی منابع کهنِ شیعی پرداخته شدهاست. در پژوهش حاضر، حدود بیست‌ونُه اثر کلامی و امامتی از منابع شیعه تا قرن پنجم بررسی شدهاست و در پایان، مشخص شد که حداقل تا اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، در بیشتر این منابع، خبری از استناد و استدلال به آیة ابتلای ابراهیم(ع) برای مسألة امامت با تعریف‌های خاص شیعی از آن وجود ندارد و موارد اندکی مرتبط با مسألة امامت، آن هم در برخی منابعِ درخور تأمل درج شدهاست.
مهناز مظفری فر
چکیده
چکیده: مسائل مربوط به داستان حضرت آدم در تاریخ اندیشۀ ادیان ابراهیمی (یهود، مسیحیت و اسلام) مورد تحلیل تفسیرهای گوناگون قرار گرفته است. در قرآن کریم ماجرای خوردن میوة ممنوعه و به دنبال آن اخراج آدم از بهشت و پیش از آن، آفرینش او و نیز رابطة او با فرشتگان و مانند اینها با عبارات موجز بیان گردیده است. از آن میان، مسألۀ «عصمت» و «بهشتِ» ...
بیشتر
چکیده: مسائل مربوط به داستان حضرت آدم در تاریخ اندیشۀ ادیان ابراهیمی (یهود، مسیحیت و اسلام) مورد تحلیل تفسیرهای گوناگون قرار گرفته است. در قرآن کریم ماجرای خوردن میوة ممنوعه و به دنبال آن اخراج آدم از بهشت و پیش از آن، آفرینش او و نیز رابطة او با فرشتگان و مانند اینها با عبارات موجز بیان گردیده است. از آن میان، مسألۀ «عصمت» و «بهشتِ» آدم در میان مفسران و متکلمان مسلمان همواره مورد مناقشه بوده است. ملاصدرا و برخی شارحان وی (ملا هادی سبزواری و علامه طباطبایی) کوشیده اند تا با ردِّ پاره ای موارد متناقض نما به تفسیری جامع نگر و قابل دفاع دست یابند. به همین دلیل شبهاتی را که در تفسیر و توجیه این دسته از آیات مطرح شده، جدّی انگاشته و در صدد گره گشایی از آنها برآمده اند. هدف این مقاله بازخوانی و بررسی برخی شبهات مربوط به این دو مسأله و بازیابی پاسخ آنان است. همچنین در این نوشتار حقیقت خلقت زن از دیدگاه فلاسفهی مورد بحث مورد کنکاش قرار گرفت و بدست آمد که زن از نظر خلقت مانند مرد و فردی از افراد انسان است.
علیرضا شاه فضل قمصری
چکیده
هدف این مقاله بررسی تطبیقی دیدگاههای رشیدرضا در تفسیر المنار و علّامه طباطبائی در المیزان پیرامون مسئله شفاعت در قرآن کریم می باشد. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی تطبیقی دیدگاههای این دو اندیشمند پرداختهاست. پیامدهای به دست آمده عبارتند از اینکه رشیدرضا ضمن بررسی آیات مربوط به شفاعت معتقد است آیات قرآن دلالتی ...
بیشتر
هدف این مقاله بررسی تطبیقی دیدگاههای رشیدرضا در تفسیر المنار و علّامه طباطبائی در المیزان پیرامون مسئله شفاعت در قرآن کریم می باشد. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی تطبیقی دیدگاههای این دو اندیشمند پرداختهاست. پیامدهای به دست آمده عبارتند از اینکه رشیدرضا ضمن بررسی آیات مربوط به شفاعت معتقد است آیات قرآن دلالتی بر وجود شفاعت در قیامت ندارد و تنها نجات‌دهندۀ بشر، اعمال نیک او می‌باشد. به باور رشیدرضا بین آیات شفاعت هیچگونه ناسازگاری وجود ندارد. ایشان با بیان استدلال عقلی بر نفی شفاعت میگوید: شفاعت نزد حاکمان دنیایی یا بر پایۀ جهل است یا بر پایۀ عدم عدالت و هر دو حالت در مورد خداوند منتفی است. علّامه طباطبائی معتقد است آیات قرآن برای تبیین مسئله شفاعت کفایت میکند و با بررسی دقیق آیات قرآن میتوان دیدگاه قرآن در این زمینه را استخراج نمود. اینکه در برخی از آیات به کلی شفاعت مردود شده دلیلش این است که خداوند میخواهد شفاعت استقلالی را نفی کند و آیاتی که دلالت بر وجود شفاعت با اذن الهی دارد وجود شفاعت را به‌صورت غیر استقلالی و با اراده خداوند اثبات میکند. از نظر علّامه، شفاعت فرصتی برای رحمتگری خداوند در قیامت است و با شفاعت، نه جهلی از خدا بر طرف میشود و نه به خدا منفعتی میرسد. شفاعت علاوه بر اثر اخروی اثر دنیایی نیز دارد تا مردم به سمت شفیعان سوق داده شوند. نتیجه اینکه آیات قرآن بر مسئلۀ شفاعت دلالت قطعی دارند و به صورت واضح بر اینکه شفاعت هم امکان عقلی دارد هم امکان وقوعی، تصریح می نمایند.
مریم عادل نیا
چکیده
یکی از موضوعاتی که در تفاسیر مختلف موردبررسی قرار گرفته است، بحث تجسم اعمال است. دو مفسر معاصر، علامه طباطبایی و دکتر زحیلی نیز در تفسیر خود به این موضوع پرداخته و تکوینی یا قراردادی بودن جزای اعمال را بر اساس دیدگاه خود تبیین کردهاند. دکتر زحیلی در آثار خود، بحث تجسم اعمال را با عنوان مستقلی مطرح نکرده است، اما در میان مطالب تفسیر ...
بیشتر
یکی از موضوعاتی که در تفاسیر مختلف موردبررسی قرار گرفته است، بحث تجسم اعمال است. دو مفسر معاصر، علامه طباطبایی و دکتر زحیلی نیز در تفسیر خود به این موضوع پرداخته و تکوینی یا قراردادی بودن جزای اعمال را بر اساس دیدگاه خود تبیین کردهاند. دکتر زحیلی در آثار خود، بحث تجسم اعمال را با عنوان مستقلی مطرح نکرده است، اما در میان مطالب تفسیر المنیر، دو دیدگاه درباره تجسم اعمال ارائه داده است که عبارتاند از: حضور عمل در قیامت به‌عنوان کیفر و پاداش که همان تجسم اعمال است و قرار دادی بودن پاداش و کیفر اعمال. علامه طباطبایی نیز در تفسیر المیزان، با نقد و بررسی دیدگاههای مختلف، مسئله تجسم اعمال و رابطه تکوینی بین عمل دنیایی و ظهور و حضور این عمل درآخرت را به‌عنوان پاداش یا کیفر اعمال اثبات کرده است. وی درنهایت آیاتی را که به پاداش وکیفر قراردادی اشاره دارند، تأویل کرده است و آنها را مناسب با درک و فهم مردم زمان نزول دانسته است. روش این پژوهش توصیفی – تحلیلی است و بر اساس تفسیری که علامه ارائه داده‌اند میتوان دریافت که تجسم اعمال هیچ محذور عقلیای ندارد.
محسن حبیبی؛ فاطمه عباس زاده
چکیده
غزّالی وجود امام را به ادلة شرعی و اجماع امت، ضروری و برای قوام دین و دنیا مفید می‌داند؛ اما عصمت را برای امام شرط نمی‌داند. او معتقد است تنها در امور کشورداری وتجهیز سپاه و... به امام نیاز است؛ و از آنجا که برای انجام این قبیل کارها به علم الهی و لدنّی نیازی نیست، از این‌رو، به عصمت نیازی نیست. او مانند دیگر پیروان اهل سنّت، تعیین امام ...
بیشتر
غزّالی وجود امام را به ادلة شرعی و اجماع امت، ضروری و برای قوام دین و دنیا مفید می‌داند؛ اما عصمت را برای امام شرط نمی‌داند. او معتقد است تنها در امور کشورداری وتجهیز سپاه و... به امام نیاز است؛ و از آنجا که برای انجام این قبیل کارها به علم الهی و لدنّی نیازی نیست، از این‌رو، به عصمت نیازی نیست. او مانند دیگر پیروان اهل سنّت، تعیین امام را به انتخاب مردم می‌داند و هرگونه ادعای نصی از سوی شیعه را بی‌ربط به مسئلة امامت و غیرمتواتر معرفی میکند. از نظر او اگر این اخبار، متواتر بودند، هرگز در آنها شک نمی‌شد، در حالی‌که در مورد این اخبار شک وجود دارد. بنابراین احادیثی چون حدیث غدیر و منزلت صرفاً بیانگر احترام و دوستی میان پیامبر(ص) و علی(ع) است و دلیلی بر امامت علی(ع) محسوب نمی‌شود. خواجه نصیرالدین طوسی در برابر این دیدگاه موضع گرفته ووجود امام را نه به ادلة شرعی، بلکه به دلیل عقلی و با استناد به «قاعدة لطف» بر خداوند واجب می‌داند. وی همچنین با ارائة ادلة عقلی متعدد، عصمت را نیز برای امام ضروری می‌داند و عقیده دارد که درصورت معصوم نبودن امام، تسلسل لازم آمده و دیگر نمی‌توان به تکالیف شرع اطمینان کرد. درضمن، در صورت انجام افعال قبیح از وی، نهی او از آن عمل، واجب میشود و در این صورت، غرض از نصب امام نقض شده،مقام امام از سایر مردم پایین‌تر می‌آید؛ در حالی‌که امام باید افضل از همه باشد. خواجه، پس از اثبات عصمت برای امام، میگوید عصمت خصیصة ناآشکاری است که کسی جز پروردگار به آن علم ندارد. لذا نصب امام باید از سوی خدا و رسولش صورت گیرد و این یعنی نص؛ و همچنین با توجه به شیوة رسول خدا(ص) بعید است که ایشان در خصوص چنین امر خطیری سکوت کرده باشد. در مجموع، ادلّة خواجه نسبت به دلایل ادعایی غزّالی از وجاهت و قوت بهتری برخوردار است.
سید محمد رضا میرهادی تفرشی؛ علی کربلائی پازوکی
چکیده
چکیده :کتاب «قرآن، یک دائرة المعارف» با سرویراستاری پروفسور الیورلیمن معروف به « دائرة المعارف قرآنی الیورلیمن » به تحقیق پیرامون موضوعات قرآنی پرداخته تا به عنوان یک منبع در اختیار دانش پژوهان و محققان قرار گیرد (رضایی اصفهانی،1388،ص31). این دایره المعارف با همکاری نویسندگانی با عقائد و باور های مختلف بلکه متضاد تالیف و ...
بیشتر
چکیده :کتاب «قرآن، یک دائرة المعارف» با سرویراستاری پروفسور الیورلیمن معروف به « دائرة المعارف قرآنی الیورلیمن » به تحقیق پیرامون موضوعات قرآنی پرداخته تا به عنوان یک منبع در اختیار دانش پژوهان و محققان قرار گیرد (رضایی اصفهانی،1388،ص31). این دایره المعارف با همکاری نویسندگانی با عقائد و باور های مختلف بلکه متضاد تالیف و تهیه شده است. برخی از آنان مسلمان، عده‌ای غیرمسلمان، و گروهی به هیچ چیز اعتقاد ندارند. به علاوه آنکه همه موضوعات و مسائل مربوط به قرآن در این دایره المعارف آورده نشده و به ادعای سرویراستار آن هدف، پرداختن به مهم‌ترین مفاهیم و موضوعات قرآنی بوده است که تایید یا رد این ادعا در این مقاله نمی گنجد و پژوهش و تحقیق مستقل دیگری را می طلبد. از جمله موضوعاتی که این دائرةالمعارف به آن پرداخته، آیۀ مباهله (آل عمران/61)است که توسط یکی از نویسندگان این کتاب، به نام رفیق بُرجک بطور خلاصه مورد بررسی قرار گرفته است.این مقاله در پی نقد و بررسی دیدگاههای این دائرةالمعارف در رابطۀ با آیۀ مباهله است که به قلم نویسندۀ یاد شده به رشتۀ تحریر درآمده است.
سعید خدادادی؛ محمد علی رضایی چراتی؛ مجتبی قراباغی؛ سعید محمد پور
چکیده
یکی از مهم‌ترین بحث‌های کلامی مسئله قضا و قدر علمی و ناسازگاری آن با بداء است. برخی از علمای عامه بر این باور هستند که هرگز تغییری در قضا و قدر الهی ایجاد نمی‌شود، زیرا این امر را با علم خداوند مغایر می‌دانند. در مقابل این گروه، امامیه معتقد به تغییر قضا و قدر الهی هستند، زیرا ازنظر آنان قضا و قدر بر دو قسم است: قضا و قدر حتمی؛ قضا و ...
بیشتر
یکی از مهم‌ترین بحث‌های کلامی مسئله قضا و قدر علمی و ناسازگاری آن با بداء است. برخی از علمای عامه بر این باور هستند که هرگز تغییری در قضا و قدر الهی ایجاد نمی‌شود، زیرا این امر را با علم خداوند مغایر می‌دانند. در مقابل این گروه، امامیه معتقد به تغییر قضا و قدر الهی هستند، زیرا ازنظر آنان قضا و قدر بر دو قسم است: قضا و قدر حتمی؛ قضا و قدر مشروط؛ بنابراین آنچه امامیه به آن معتقد است، تغییر قضا و قدر مشروط از جانب خداوند است که با آموزه بداء یا تغییر سرنوشت نیز سازگار است. ازآنجایی‌که در بین متکلمین مسلمان، درباره آموزه بداء و ارتباط آن با قضا و قدر الهی، اختلاف‌نظر وجود دارد، ازاینرو در نوشتار حاضر به بررسی دیدگاه فریقین در این مسئله پرداخته شده است. روش این پژوهش توصیفی ـ تحلیلی است و بر اساس آن نشان داده شده است که رویکرد علمای اهل سنت به این مسئله یکسان نیست. بعضی از آنان با تأکید بر معنای لغوی بداء، آن را در مقابل قضا و قدر می‌دانند و گروهی دیگر از علمای اهل سنت مانند امامیه قضا و قدر را به دو قسم حتمی و غیر حتمی تقسیم می‌کنند. بر مبنای این دیدگاه بداء در قسم غیر حتمی رخ دهد و مؤیداتی برای آن در آیات و روایات وجود دارد
فهیمه مغفرت؛ عباسعلی فراهتی
چکیده
اولین فردی که پس از قرآن کریم و رسول خدا(ص)، در ساحت علم کلام، سخن به میان آورده و مباحث کلامی را مطرح و بیان نموده و کلامش سرچشمة این علم گشته است، امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السلام) است. با بررسی دیدگاه های مختلف دانشمندان به ویژه دانشمندان اهل تسنّن و بررسی تاریخی شرایط زمانی خلفای سه گانه از اعترافات اهل سنّت و معتزله می توان به ...
بیشتر
اولین فردی که پس از قرآن کریم و رسول خدا(ص)، در ساحت علم کلام، سخن به میان آورده و مباحث کلامی را مطرح و بیان نموده و کلامش سرچشمة این علم گشته است، امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السلام) است. با بررسی دیدگاه های مختلف دانشمندان به ویژه دانشمندان اهل تسنّن و بررسی تاریخی شرایط زمانی خلفای سه گانه از اعترافات اهل سنّت و معتزله می توان به تأیید این مدعا دست یافت. امامان معصوم (علیهمالسّلام)، از اولین شاگردان علوم الهی و کلامی امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) به شمار میآیند و پس از آنها شاگردانشان یعنی دانشمندان و متکلّمان مسلمان هستند. سوای اندیشمندان شیعه که در اثرپذیری آنها از امام(ع) تردیدی نیست، در این مقاله با بررسی آثار دانشمندان و متکلّمان مسلمان از اهل سنّت و معتزله و اشعریون، به اثرپذیری مستقیم یا غیرمستقیم آنان از آموزه‌های وحیانی امیرالمؤمنین امام علی (علیه-السّلام) پرداخته شده است. با بررسی دیدگاههای متکّلمان اهل سنت همچون جاحظ بصری، ابوالحسن اشعری، قاضی عبدالجبّار، فخر رازی و غزالی این نتیجه حاصل می شود که آنان در دیدگاههای کلامی خود وامدار امیرالمؤمنین امام علی(علیه‌السّلام) هستند.
