نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه ملایر، همدان، ایران

چکیده

آیة مباهله که دربارة اثبات حقانیت رسول خدا(ص) در برابر جایگاه حضرت عیسی(ع) نازل شده، یکی از نصوصی است که به واسطة آن بر افضلیت امیرالمؤمنین(ع) و به تبع، بر امامت و خلافت بلافصل آن حضرت در علم کلام استدلال می‌شد. اهل بیت(ع) در بحث افضلیت آن حضرت بر سایر صحابه، چه در بحث سوابق علی(ع)، چه در بحث اقربیت به رسول خدا(ص)، چه دربارة پاسخ به شبهاتی که در باب امامت آن حضرت در تفسیر و تحلیل آیه مطرح شده، به طور جدی بحث کرده‌اند، اما تاکنون پژوهشی متمرکز و خاص مناظرات و استدلال‌های اهل بیت در این زمینه انجام نشده‌است. در این پژوهش، سعی شده علاوه بر اصل استدلال‌ها و گفت‌وگوهای رسول خدا(ص)، امیرالمؤمنین(ع)، امام حسن مجتبی(ع)، امام صادق(ع)، امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) دربارة آیة شریفة مباهله، نحوة استدلال و پاسخ به شبهات مخالفان به صورت تطبیقی از منابع دو مذهب شیعه و سنی بیان و تحلیل گردیده، لوازم سخنان بزرگان، از جمله «افضلیت» که مهم‌ترین حد وسط استدلال به امامت در این آیة شریفه است، اثبات شده‌است.

کلیدواژه‌ها

ابن أبی‌الحدید، عبدالحمیدبن هبة‌الله. (1404ق.). شرح نهج‌البلاغه. قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
ابن‌بابویه، محمدبن علی. (1376). الأمالی. تهران: کتابچی.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1398ق.). التوحید. قم: جامعة مدرسین.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1362). الخصال. تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم: جامعة مدرسین.
ابن‌تیمیه الحرانی، محمد. (بی‌تا). حقوق اهل البیت. بیروت: دار الکتب العلمیه.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1406 ق.). منهاج السنة النبویة فی نقض کلام الشیعة القدریة. بی‌جا: جامعة الإمام محمدبن سعود. بی‌جا: الإسلامیه.
ابن‌حنبل، احمدبن محمد. (1416 ق.). مسند. بیروت: مؤسسة الرسالة.
ابن‌شهرآشوب  مازندرانی، محمدبن علی. (1379 ق.). مناقب آل أبی‌طالب(ع). قم: علامه.
ابن‌طاووس، احمدبن موسی. (1411 ق.). بناء الفاطمیة فی نقض رسالة العثمانیة. قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث.
رازی، حسین‌بن علی. (1408 ق.). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن. مشهد: آستان قدس رضوی.
اربلی، علی‌بن عیسی. (1381). کشف الغمة فی معرفة الأئمة. تبریز: بنی‌هاشم.
استرآبادی، علی. (1409 ق.). تأویل الآیات الظاهرة فی فضائل العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
امینی، عبدالحسین. (1416 ق.). الغدیر. قم: مرکز الغدیر للدراسات الإسلامیه.
البرقی، احمدبن محمد. (1371 ق.). المحاسن. قم: دار الکتب الإسلامیه.
بروجردی، سید علی. (بی‌تا). طرائف المقال فی معرفة طبقات الرجال. بی‌جا: بی‌نا.
بحرانی، هاشم‌بن سلیمان. (1374). البرهان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة بعثت.
ــــــــــــــــــــــــــــــ . (1411 ق.). حلیة الأبرار فی أحوال محمد و آله الأطهار. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
ترمذی، محمدبن عیسی. (1419 ق.). الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی. قاهره: دار الحدیث.
ثقفی، ابراهیم‌بن محمد. (1410 ق.). الغارات. قم: دار الکتب الإسلامی.
حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله. (1417 ق.). المستدرک علی الصحیحین. مصر: دار الحرمین.
حرّ عاملی، محمدبن علی. (1409 ق.). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
حرانی، ابن‌شعبه. (1404 ق.). تحف العقول. قم: جامعة مدرسین.
حسکانی، عبیدالله‌بن عبدالله. (1411 ق.). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل. تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
حلی، حسن‌بن یوسف. (1413 ق.). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــ . (1379). منهاج الکرامة فی معرفة الإمامة. مشهد: تاسوعا.
خلیلی، میثم و دیگران. (1396). «تحلیل قرآنی روایات فضایل اهل بیت در مستدرک علی الصحیحین». آموزه‌های حدیثی. ش 1. صص 49ـ73.
شوشتری، نورالله. (1409ق.). احقاق الحق و اذهاق الباطل. قم: انتشارات کتابخانة عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
طباطبایی، محمدحسین. (1403 ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: الأعلمی.
طبرسی، احمدبن محمد. (1403ق.). الإحتجاج علی اهل اللجاج. مشهد: نشر مرتضی.
طبری آملی، عمادالدّین. (1383 ق.). بشارة المصطفی لشیعة المرتضی. نجف: المکتبة الحیدریه.
طوسی، نصیرالدّین. (1407ق.). تجرید الاعتقاد. بیروت: مکتب الأعلام الإسلامی.
طوسی، محمدبن حسن. (1414ق.). الأمالی. قم: دار الثقافه.
عاملی نباطی، علی‌بن محمد. (1384 ق.). الصراط المسقیم إلی مستحقی التقدیم. نجف: المکتبة الحیدریه.
عروسی حویزی، عبدعلی‌بن جمعه. (1415 ق.). تفسیر نور الثقلین. قم: اسماعیلیان.
عیاشی، محمد‌بن مسعود. (1380 ق.). تفسیر العیاشی. تهران: المطبعة العلمیه.
فیض کاشانی، محمدحسن. (1415 ق.). تفسیر الصافی. تهران: در.
قمی، علی‌بن ابراهیم. (1404ق.). تفسیر القمی. قم: دار الکتب.
قمی مشهدی، محمدبن محمدرضا. (1368). تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
قندوزی، سلیمان‌بن ابراهیم. (1422 ق.). ینابیع المودة. تحقیق علی‌بن جمال‌اشرف حسینی. قم: دار الأسوة للطباعة والنشر.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1429 ق.). الکافی. قم: دار الحدیث.
کوفی، فرات‌بن ابراهیم. (1410 ق.). تفسیر فرات الکوفی. تهران: اول.
لاهیجی، عبدالرزاق. (1383). گوهر مراد. تهران: نشر سایه.
مجلسی، محمدباقر. (1403 ق.). بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مفید، محمدبن محمد. (1414 ق.). تفضیل امیرالمؤمنین(ع). بیروت: دار المفید.
مکارم شیرازی، ناصر. (1381). آیات ولایت در قرآن. تهیه و تنظیم ابوالقاسم علیان‌نژاد. قم: انتشارات نسل جوان.
نیشابوری، مسلم بن‌حجاج. (1412 ق.). صحیح مسلم. قاهره: دار الحدیث.
الهیتمی الإنصاری، احمد‌بن محمد. (1417ق.). الصواعق المحرقة علی اهل الرفض والضلال والزندقه. لبنان: مؤسسة الرسالة.