نوع مقاله : علمی تخصصی

نویسندگان

1 دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علّامه طباطبایی، تهران، ایران

2 استاد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علّامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

تحلیل فلسفی وحی و تکلّم الهی، یکی از ضرورت‌های دینی است. بشری بودن الفاظ قرآن کریم، انگاره‌ای است که حداقل از قرن سوم هجری، برای تبیین نحوة خلق قرآن کریم طرح شده است. برخی معاصران همچون سروش و... برآنند که با توجه به اصل «سنخیت»، ممکن نیست قرآن مخلوق بی‌واسطة خداوند باشد؛ بلکه باید قرآن کریم را از طریق و به‌واسطة پیامبر اکرم(ص)، به خداوند نسبت داد. ازاین‌رو، پس از تبیین نحوة تمسک او به اصل سنخیت، برداشت‌اش از این قاعده تحلیل و نقد شده است. این مسئله در فلسفه، ذیل عنوان ربط حادث به قدیم بررسی می‌شود و فلاسفه از دیرباز راه‌حل‌هایی برای تبیین آن ارائه کرده‌اند. به طوری که اصل سنخیت مانع از الهی دانستن الفاظ قرآن کریم نیست و با توجه به مبانی فلسفی سروش و کسانی مانند او که بیشتر برآمده از فلسفة صدراست، ازجمله مبانی وحدت تشکیکی وجود، می‌توان به‌دست آورد که پذیرش اصل سنخیت و بساطت ذاتملازمه‌ای با بشری بودن الفاظ قرآن کریم ندارد و ضمن پذیرش آنها، همچنان الفاظ قرآن کریم را می‌توان مخلوق بی‌واسطة خداوند دانست.

کلیدواژه‌ها

 

منابع و مآخذ

قرآن کریم.
آشتیانی، سید جلال‌الدین. (1381ش). شرح بر زادالمسافر. چ 3. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
آشتیانی، مهدی. (1388ش.). اساس‌التوحید. چ1. تهران: هرمس.
آمدی، سیف‌الدین. (1423ق.). ابکارالافکار فی اصول‌الدین. تحقیق احمد محمدمهدی. قاهره: دارالکتب.
ابن‌رشد، محمدبن احمد. (1377ش.). تفسیر مابعدالطبیعة. چ 1. تهران: انتشارات حکمت.
ابن‌سینا، حسین‌بن عبدالله. (1375ش.). الاشارات و التنبیهات. چ 1. قم: نشر البلاغه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1371ش.). المباحثات. چ 1. قم: انتشارات بیدار.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1404ق.). الشفاء (الالهیات). تصحیح سعید زاید. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی. 
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1404ق.). التعلیقات. بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامی.
ابن‌شعبه حرانی، حسن‌بن علی. (1404ق.). تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیه و آله. تحقیق علی‌اکبر غفاری. چ 2.  قم: جامعة مدرسین.
ابن‌ندیم البغدادی، محمدبن اسحاق. (بی‌تا). فهرست. تحقیق رضا تجدد. بی‌جا: بی‌نا.
ابوزید، نصر حامد. (۱۳۸۱ش.). معنای متن. ترجمة مرتضی کریمی‌نیا. چ 2. تهران: طرح نو.
ـــــــــــــــــــــــ . (1379ش.). «تأویل، حقیقت و نص». نشریة کیان. شمارة 54. صص 17ـ 2. 
احمدبن زین‌العابدین العلوی. (1376ش.). کتاب شرح القبسات. تحقیق حامد ناجی اصفهانی. چ 1.  تهران: مؤسسة مطالعات اسلامی.
اشعری، ابوالحسن. (1400ق.). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. چ 3. آلمان: فرانس شتاینر.
افلوطین. (1413ق.). اثولوجیا. تحقیق عبدالرحمن بدوی. چ 1. قم: انتشارات بیدار.
بغدادی، عبدالقاهر. (2003م.). اصول الایمان. تحقیق ابراهیم محمد رمضان. بیروت: دار و مکتبه الهلال.
بهمنیاربن المرزبان. (1375ش.). التحصیل. تصحیح شهید مرتضی مطهری. چ 2. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جعفری، محمدتقی. (1366ش.). تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی. چ 11. تهران: انتشارات اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــ . (بی‌تا). جبر و اختیار. قم: انتشارات دار التبلیغ. 
جوادی آملی، عبدالله. (1375ش.). رحیق مختوم 2ـ 3. تحقیق حمید پارسانیا. قم: مؤسسة اسراء.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1386ش.). رحیق مختوم 2ـ 5. تحقیق حمید پارسانیا. قم: مؤسسة اسراء.
حسن‌زاده آملی، حسن. (1379ش.). شرح المنظومه حکیم سبزواری. چ 1. تهران: نشر ناب.
خمینی، روح‌الله. (1392ش.). توحید از دیدگاه امام خمینی(س). تدوین فروغ‌السادات رحیم پور. تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س)
ربانی گلپایگانی، علی. (1392ش.). «فاعلیّت خداوند در معجزات». مجلةکلام اسلامی. شمارة 22. صص 42ـ 19.
رحیمیان، سعید. (1381ش.). فیض و فاعلیت وجودی از فلوطین تا صدرالمتألهین. چ 1.  قم: بوستان کتاب.
زرکشی، محمدبن عبدالله. (1410ق.). البرهان فی علوم القرآن. چ 1. بیروت: دارالمعرفة.
سروش، عبدالکریم. (1378ش.). بسط تجربة نبوی. تهران: مؤسسة فرهنگی صراط. 
ـــــــــــــــــــــــــ. . (1386ش.). بشر و بشیر.  .www.drsoroush.comتاریخ دسترسی: 20/9/1396.
ـــــــــــــــــــــــــ . (1387ش.). طوطی و زنبور.  .www.drsoroush.comتاریخ دسترسی: 20/9/1396.
ــــــــــــــــــــــــــ.. (1434ق.).مقالة دوم محمد(ص) راوی رؤیاهای رسولانه: خواب احمد خواب جمله انبیاست. .www.drsoroush.com تاریخ دسترسی: 20/9/1396.
شکر، عبدالعلی. (1381ش.). «ربط حادث و قدیم». خردنامة صدرا. شمارة 30. صص83ـ 97.
صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم. (1361ش.). تفسیر القرآن الکریم. تصحیح محمد خواجوی. چ 2.  قم: بیدار.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1981م.). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة. با حاشیة علّامه سید محمدحسین طباطبایی. چ 3. بیروت: دار احیاءالتراث.
ــــــــــــــــــــــــ.ــــــــــــــ. (1387ش.). سه رسالة فلسفی. تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی. چ 3.  قم: دفتر تبلیغات اسلام.
ــــــــــــــــــــــــ.ــــــــــــــ.. (1360ش.). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تصحیح و تعلیق سید جلال‌الدین آشتیانی. چ 2. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
فارابی، ابونصر. (1405ق.). الجمع بین رأی الحکیمین. مقدّمه و تعلیق البیر نصری نادر. چ 2. تهران: انتشارات الزهراء.
فاضل مقداد. (1405ق.). ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین. تحقیق سید مهدی رجائی. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی(ره) .
فخررزای، محمد بن عمر. (1986م.). الاربعین فی اصول‌الدین. چ 1. قاهره: مکتبة الکلیات الازهریة.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1378ش.). سه رسالة فلسفی. تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. چ 3.  قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــ . (1411ق.). المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات. چ 2. قم: انتشارات بیدار.
فقه‌زاده، عبدالهادی و مصطفی آذرخشی. (1388ش.). تعارض آیات و روایات با گمانة خلق الفاظ قرآن از سوی پیامبراکرم(ص). مطالعات اسلامی. سال چهل‌ویکم، شمارة 83. صص 121ـ 152.
فیض کاشانی، محمدبن مرتضی ملامحسن. (1375ش.). اصول المعارف. چ 3. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
قدردان قراملکی، محمدحسن. (1395ش.). راز خلقت و بقاء. چ 1. تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1396ش.). قاعده الواحد از دیدگاه متکلمان. چ 1. تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1387ش.). «نقش پیامبر(ص) در وحی». قبسات. شمارة 47. صص 51ـ 70.
کاپلستون، فردریک. (1380ش.). تاریخ فلسفه. مترجم: سید جلال‌الدین مجتبوی. چ 4. تهران: سروش.
ماتریدی، محمدبن محمد. (1426ق.). تأویلات أهل السنة. تحقیق مجدی باسلوم. چ 1.  بیروت: دارالکتب العلمیة، منشورات محمدعلی بیضون.
محقق سبزواری، ملاهادی‌بن مهدی. (1383ش.). اسرار الحکم.  چ 1. قم: مطبوعات دینی.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ . (1360ش.). التعلیقات علی الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. تصحیح سید جلال‌الدین آشتیانی. چ 2. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
مدرس موسوی بهبهانی، سید علی. (1370ش.). حکیم استرآباد، میرداماد. چ 1. تهران: مؤسسة اطلاعات.
ملایری، موسی. (1393ش.). تبیین فلسفی وحی از فارابی تا ملاصدرا. چ 3. قم: کتاب طه.
میرداماد، محمد باقر. (1367ش.). القبسات. چ 2. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.