نوع مقاله : علمی تخصصی

نویسنده

استادیار معارف اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران جنوب، ایران

چکیده

یکی از مسائل کلامی شیعه  مسئلة «بداء»ست که پیوند نزدیکی با مبحث علم الهی پیش از ایجاد دارد و به‌جهت سوءفهم متکلمان اهل سنّت، به یکی از چالش‌های دامنه‌دار میان این دو گروه تبدیل شده و در مواردی، موجب نسبت دادن اتهامات ناروا و بی‌اخلاقی‌های متعددی از سوی متکلمان اهل سنّت به شیعه و حتی ائمة طاهرین شده است. عبدالله الجمیلی یکی از متکلمان سنی‌مذهب است که با نگارش کتاب بذل المجهود فی اثبات مشابهة الرافضة للیهوددرصدد است با ارائة تعریف حقیقی از بداء، شیعه را متهم سازد که خداوند تعالی را به علم پس از جهل و تغییر در رأی و اراده متصف کرده و منزلت او را تنزل داده است. یادآوری باورهای شیعی در   مسئلة علم پیش از ایجاد و همچنین استعمال بداء به‌معنی شیعی آن در معتبرترین کتب اهل سنّت، اشاره به اقدامات ناصواب الجمیلی در راستای ثابت کردن فرضیة خود، لزوم ارائة نظرات علمای معاصر شیعی درخصوص مراد متقدمان شیعی از اصطلاح «بداء» و اثبات بی‌اعتبار بودن اتهامات مطرح‌شده از سوی الجمیلی، ضرورت این مطالعه را روشن می‌سازد.
نگارنده تلاش می‌کند با ارائة مفهوم حقیقی و مجازی بداء، فهرست نمودن اتهامات الجمیلی به شیعه و بررسی اسناد مربوط به این اتهامات، با ذکر پاسخ‌های مناسبی به هریک از آنها نواقص موجود در اسناد را بررسی نماید.

کلیدواژه‌ها

  1. قرآن کریم

    ابن‌ابی‌حاتم، عبدالرحمن‌بن محمد. (۱۴۱۹ق.). تفسیر القرآن العظیم. محقق طیب اسعد محمد. ریاض: مکتبة نزار مصطفی الباز.

    ابن‌اثیر، مبارک‌بن محمد. (۱۳۶۷ش.).النهایة فی غریب الحدیث و النظر. محقق محمد محمد طناحی و دیگران. قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.

    ابن‌حجر عسقلانی، احمدبن علی. (بی‌تا). فتح البلاری به شرح صحیح البخاری. بیروت: دارالمعرفة.

    ابن‌قیم جوزی، محمدبن أبی‌بکربن أیوب. (۱۴۲۸ق.). الکافیه الشافیه فی الانتصار للفرقة الناجیه. تحقیق و تعلیق محمدبن‌عبدالرحمن العریفی و دیگران. مکة مکرمه: دار العالم الفوائد للنشر و التوزیع.

    ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (۱۹۹۷م.). لسان العرب. بیروت: دار صادر.

    الله‌نیا سماکوش، محمد. (۱۳۸۸ش.). «ارتباط بداء با اراده و علم الهی از جهت معناشناختی». فصلنامة دین و سیاست، شمارة 19ـ 20.

    البخاری الجعفی، محمدبن اسماعیل ابوعبدالله. (۱۴۲۲ق.). الجامع المسند الصحیح المختصر من امور رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم و سننه و ایامه= صحیح البخاری. محقق محمد زهیربن ناصر الناصر. بیروت: دار طوق النجاة.

    البخاری الجعفی، محمدبن‌اسماعیل ابوعبدالله. (۱۴۲۳ق.).صحیح البخاری. بیروت: دارابن‌کثیر.

    بخاری، محمدبن اسماعیل. (بی‌تا). کتابخانه دیجیتال نور.

    برنجکار، رضا و مکارمترجمان. «آموزة بداء و علم الهی». نشریةعلوم حدیث. سال هفدهم. شمارة ۱.

    بغدادی، عبدالقاهربن طاهر. (۱۹۹۲م.). الملل و النحل. محقق نادر البیر نصری. بیروت: دارالمشرق.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (۱۴۰۸ق.). الفرق بین الفرق و بیان فرقة الناجیة منهم. بیروت: دارالجیل.

    بلاغی، محمدجواد. (۱۴۲۴ق.). اربع رسائل. بیروت: مؤسسة اللعلمی للمطبوعات.

    بهبهانی، عبدالکریم. (۱۳۹۲ش.). در مکتب اهل بیت، بداء در قرآن کریم. مترجم: گروه مترجمان. قم: مجمع جهانی اهل بیت.

    پاشایی، وحید. (1391ش.). «پاسخ به شبهات ناصر القفاری دربارة بدا». سال سوم. شمارة دوم.

    ترمذی، محمدبن عیسی. (بی‌تا).  سنن الترمذی. ناشر: بی‌نا

    جزایری، نعمةالله. (۱۴۲۹ق.). الانوار النعمانیه. ج ۱. بیروت: دارالقاری

    الجمیلی، عبدالله. (بی‌تا). بذل المجهود فی اثبات مشابهة الرافضة للیهود. چ 2. مدینه منوره: مکتبة الغرباء الأثریه.

    حاجی خلیفه، مصطفی‌بن عبدالله. (بی‌تا). کشف‌الظنون عن أسامی الکتب و الفنون. با مقدّمة شهاب‌الدین مرعشی.  چ 1. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

    حلّی،  حسن‌بن یوسف. (۱۳۸۱ش.).ترتیب خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال. محقق آستان قدس رضوی. مشهد: آستان قدس رضوی.

    خطاب السبکی، امین محمود. (۱۳۹۴ق.). المنهل العذب المورود شرح سنن ابی‌داوود. ج ۸ . چ 2. قاهره: مطبعة الاستقامه.

    خویی، سید ابوالقاسم. (۱۴۳۰ق.). البیان فی تفسیر القرآن. قم: مؤسسة احیاء آثار الامام الخویی .

    الرباعی، الحسن‌بن أحمد. (فتح الغفّار). الجامع لآحکام سنة نبینا المختار دار عالم الفوائد. مکه: دار عالم الفوائد.

    سبحانی، جعفر. (بی‌تا). سلسلة المسائل العقایدیه. قم: مؤسسة امام صادق(ع).

    سیوطی، عبدالرحمن بن‌ابی‌بکر. (۱۴۱۴ق.). تفسیر الدر المنثور فی تفسیر المأثور. بیروت: دارالفکر.

    شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. (۱۴۱۵ق.) الملل و النحل. محقق امیرعلی مهنا و دیگران. بیروت: دارالمعرفة.

    صدر، رضا. (۱۳۷۸).  دروغ. به اهتمام باقر خسروشاهی. ج ۱. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزة علمیه.

    صدوق، محمدبن علی ابن‌بابویه. (۱۳۹۵ش.). کمال‌الدین و تمام النعمة. تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۸۹ ش. الف.). التوحید. مترجم یعقوب جعفری. قم: نسیم کوثر.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۸۹ش. ب.). الاعتقادات. قم: ناشر و محقق مؤسسة الامام الهادی(ع).

    طباطبایی، سید محمدحسین. (۱۳۹۱ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. چ 2. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.

    الطبرانی، أبوالقاسم. (بی‌تا). المعجم الأوسط. تحقیق طارق بن عوض‌الله‌بن محمد،  عبدالمحسن‌بن إبراهیم الحسینی. ج ۸.  القاهرة: دار الحرمین.

    طریحی، فخرالدین‌بن محمد. (۱۳۷۵). مجمع‌البحرین. محقق احمد حسینی اشکوری. تهران: مکتبة المرتضویه.

    طوسی، محمدبن حسن. (۱۳۸۷ش.).  الغیبة. مترجم مجتبی عزیزی. قم: مسجد مقدس جمکران.

    فخر رازی. محمدبن عمر. (۱۴۰۵ق.). تلخیص المحصل. بیروت: دارالأضواء.

    عطایی، محمدرضا. (۱۳۸۳ش.). «بداء در قرآن و حدیث». نشریة مشکوة. شمارة ۸۲.

    علم‌الهدی (سید مرتضی)، علی‌بن حسین. (۱۴۰۵ق.).رسائل الشریف المرتضی.  زیر نظر احمد حسینی اشکوری. قم: دارالقرآن‌کریم.

    عیاشی، محمدبن مسعود. (۱۳۸۰ش.). تفسیر. مصحح هاشم رسولی. تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.

    العینی، بدرالدین. عمدة القاری شرح صحیح بخاری. بیروت: دار إحیاء التراث العربی. (سایت کتابخانة مدرسة فقاهت.)

    فخر رازی، محمدبن عمر. (بی‌تا). المحصل. محقق حسین آتای. قاهره: مکتبة دارالتراث.

    کرمی، مرعی‌بن یوسف. (۱۴۲۷ق.). فرائد  فوائد الفکر فی الإمام المهدی المنتظر. محقق سامی غریری. قم: دارالکتاب الاسلامی.

    کلینی، محمدبن یعقوب. (۱۳۸۷ش.). اصول کافی. محقق مهدی آیت‌اللهٔ. تهران: جهان‌آرا.

    الکافی. (1384 و 1388ش.). حاشیه‌نویس ابوالحسن شعرانی. مصحح علی‌اکبر غفاری. تهران: مکتبة الاسلامیة للنشر و التوزیع.

    گرامی، محمدعلی. (۱۳۷۶ش.). درس‌هایی از علوم قرآن. قم: أحسن الحدیث.

    مامقانی، عبدالله. (۱۳۸۹ش.).  تنقیح المقال فی علم الرجال. محقق محمدرضا مامقانی و دیگران. قم: مؤسسة آل‌البیت لإحیاء التراث. 

    مجلسی، محمدباقر بن‌محمدتقی. (بی‌تا). بحارالأنوار. مصحح محمدباقر محمودی و دیگران. محقق عبدالزهرا علوی.چ 2. بیروت: دار احیاء التراث العربی.

    مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول. (1363ش.). مصحح هاشم رسولی و دیگران. مقدّمة مرتضی عسگری. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    محمدجعفری، رسول و وحید داوری چهارده. (1396ش.). «نظریة خواجه نصیرالدین طوسی در عقیده به بداء». آموزه‌های فلسفة اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی.شمارة ۲۱.

    مظفر، محمدرضا. (۱۳۸۷ش.). عقاید الامامیه. مقدمة داوود حامد حفنی. قم: انصاریان.

    معرفت، محمدهادی. (۱۳۹۱ش.).  تلخیص التمهید. چ 2. قم: انتشارات ذوی‌القربی.

    مفید، محمدبن محمد و دیگران. (۱۴۱۳ق.).  اوائل المقالات. قم: المؤتمر العالمی لألفیة شیخ مفید.

    ـــــــــــــــــــــــــــ. (۱۴۱۴ق.). سلسلة مؤلفات الشیخ المفید. محقق علی میرشریفی. بیروت: دارالمفید.

    ـــــــــــــــــــــــــــ. (۱۳۶۳ش.). تصحیح الاعتقاد بصواب الانتقاد. مقدمة هبةالدین شهرستانی. قم: الشریف الرضی.

    مکارم شیرازی، ناصر. (۱۳۸۰ش.). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه.

    میرداماد، محمدباقربن محمد. (۱۳۷۴ش.). نبراس الضیاء و تسواء السواء فی شرح باب البداء و اثبات جدوی الدعاء. محقق حامد ناجی اصفهانی. قم: مؤسسة انتشارات هجرت.

    نصیری، مهدی. (۱۳۸۵ش.). «بررسی مسئلة بداء در آرای کلامی شیعه». نشریة شیعه‌شناسی. شمارة ۱۴.

    نعمانی، محمدبن ابراهیم. (۱۳۹۹ق.).الغیبة. مصحح علی‌اکبر غفاری. تهران: مکتبه الصدوق.

    نوبختی، حسن‌بن موسی. (۱۳۵۳ش.).فرق‌الشیعة. مقدمة محمدجواد مشکور. تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

    ــــــــــــــــــــــــــــــــ.(۱۴۰۴ق.).فرق‌الشیعه. بیروت: دارالاضواء.

    نوری، ابراهیم و حسین خاکپور. (۱۳۹۰). «مصداق‌شناسی بَداء در قرآن و روایات و عدم مغایرت آن با علم الهی». فصلنامةعلمی پژوهشی اندیشة نوین دینی. شمارة 27.

    نوئی، ابراهیم. (۱۳۹۵ش.). «علّامه شعرانی و آموزة بداء». فصلنامة کلام اسلامی. شمارة ۱۰۰.

    هیثمی، علی‌بن ابوبکر. (۱۴۰۸ق.). مجمع‌الزوائد و منبع‌الفوائد. بیروت: دار الکتب العلمیة.  

    سایت‌ها

    1. Portal.sra.ir تاریخ آخرین مراجعه: ۲۰/۷/۹۷