نوع مقاله : علمی تخصصی
نویسنده
استادیار مؤسسه الحکمۀ جامعۀ المصطفی العالمیۀ، قم، ایران
چکیده
امامت یکی از اصول بنیادین اسلامی است که بسیاری از اصول دیگر در پرتو آن تبیین می‌شوند. همان‌گونه که اختلاف در امامت به‌عنوان اصل بنیادین، سبب به‌وجود آمدن برخی از فِرَق اسلامی گردیده، اختلاف در صفات امام نیز باعث به‌وجود آمدن فِرَقی مانند امامیّه و زیدیّه در عالم تشیّع شده است. صفاتی مانند قیام مسلّحانه، عصمت، افضلیّت، علم، نسب امام و بلوغ از مهم‌ترین صفات اختلافی بین امامیّه و زیدیّه است. در این پژوهش با استفاده از روش عقلی برهانی، نقلی وحیانی و نقلی تاریخی ثابت شده که امامیّه به لازم نبودن قیام مسلّحانة امام در هر شرایطی، تأکید می‌کند و با توجه به عصمت و علم امام، آگاهی و اقدام به قیام برعهدة امام است. نبودِ انصار واقعی، اصل ثابتِ حفظ اسلام و احقاق حقّ مردم، نه حقوق شخصی از مهم‌ترین دلایل قیام نکردن برخی از امامان است؛ ولی زیدیّه به لزوم قیام مسلّحانة امام در هر شرایطی اصرار دارند.
کلیدواژه‌ها
قرآن کریم. ترجمة مکارم شیرازی، ناصر. (1373 ش.). قم: دارالقرآن الکریم.
نهج‌البلاغه. (1379ش. ). ترجمة محمد دشتی . چ 1. قم: مشهور.
ابن‌ابی‌الحدید، هبه‌الله‌بن محمد. (1378ـ 1383ش.). شرح نهج‌البلاغة لابن‌أبی‌الحدید. قم: مکتبة آیة‌الله‌المرعشی.
ابن‌بدرالدین، حسین. (1422ق.). ینابیع النصیحة فی العقائد الصحیحة. چ 2. صنعاء: مکتبة‌البدر.
ابن‌حسن رصاص، احمد. (1424ق.). مصباح العلوم فی معرفة الحی القیوم. تحقیق دکتر مرتضی‌بن زیدی محطوری. چ 2. ، صنعاء: مکتبة‌البدر.
ـــــــــــــــــــــــــــــ . (1999م.). مصباح العلوم فی معرفة الحی القیوم. (1414ق.). تحقیق دکتر محمد عبدالسلام کفافی و مرتضی‌بن زید محطوری، چ 1. صنعاء: مرکز بدر العلمی و الثقافی.
ابن‌شعبه حرانی، حسن. (1404ق.). تحف‌العقول. قم: انتشارات جامعة مدرسین قم.
ابن‌شهرآشوب، محمدبن علی. (بی‌تا). المناقب. قم: علّامه.
ابن‌صلاح شرفی، احمدبن محمد. (1415ق.). عدة الأکیاس فی شرح معانی الأساس. چ 1. صنعاء: دار الحکمة الیمانیة.
ابن‌عبد ربّه، احمدبن محمد. (1403). عقد الفرید. بی‌جا: دارالکتاب العربی.
ابن‌فارس، احمد. (1418ق.). معجم المقاییس فی اللغة. بیروت: دارالفکر.
ابن‌محمدبن علی، قاسم. (1421ق.). الأساس لعقائد الأکیاس. چ 3. صعده: مکتبة التراث الإسلامی.
ابن‌منظور، محمدبن مکرم. (2000م.). لسان‌العرب. بیروت: دار صادر.
ابن‌یحیی القاسمی، ابوعبدالله حمیدان. (1424ق.). مجموع السید حمیدان. چ 1. صعده: مرکز اهل البیت للدراسات الاسلامیه.
ابوالفرج اصفهانی، علی‌بن الحسین. (1419ق.). مقاتل الطالبیین. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
ابوزهره، الامام محمد. (بی‌تا). الامام زید حیاته و عصره آرائه و فقهه. قاهره: دارالعربی.
اشعری قمی، سعدبن عبدالله. (1360ش). المقالات و الفرق. چ 2. بی‌جا: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
اشعری، ابوالحسن. (1411ق.). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. چ 3. ویسبادن: فرانس شتاینر آلمان.
امام حنفی، سید عبدالله. (1426ق.).نقد الزیدیة للمذاهب الکلامیة. چ 1. قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
بحرانی، ابن‌میثم. (1406ق.). قواعد المرام فی علم الکلام. قم: مکتبة آیت‌الله مرعشی.
بغدادی، عبدالقاهر. (1408ق.). الفرق بین الفرق و بیان الفرقة الناجیة منهم. بیروت: دار الجیل، دارالآفاق.
پیشوایی، مهدی. (1377ش.). سیره پیشوایان. قم: مؤسسة امام صادق(ع).
حسینی تهرانی، سید محمدحسین. (1426ق.). امام‌شناسی. چ 3. مشهد: علّامه طباطبایی.
حمصی رازی، سدیدالدین. (1412ق.). المنقذ من التقلید. چ 1. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
حمیدالدین، عبدالله‌بن محمدبن اسماعیل. (1424ق.). الزیدیة قرائة فی المشروع و بحث فی المکونات. چ 1. صنعاء: مرکز الرائد.
خوارزمی، موفق‌بن احمد. (1367ق.). مقتل الحسین. تحقیق محمد سماوی. نجف اشرف: مطبعة الزهراء.
ربانی گلپایگانی، علی. (1381ش.) فرق و مذاهب کلامی. چ 1. قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
رسی، قاسم‌بن ابراهیم. (1421ق.). مجموع کتب و رسائل القاسم‌بن إبراهیم الرسی. چ 1. صنعاء: مؤسسة الإمام زیدبن‌علی.
رضوانی، علی‌اصغر. (1384ش.). شیعه‌شناسی و پاسخ به شبهات. چ 2. تهران: نشر مشعر.
سبحانی، جعفر. (1393ش.) فرهنگ عقاید و مذاهب اسلامی. ترجمة علیرضا سبحانی. چ 1. قم: توحید.
سبط ابن‌جوزی، یوسف‌بن قزاوغلی. (1418ق.). تذکرة الخواص من الأمة فی ذکر خصائص الأئمة. چ 1. قم: منشورات الشریف الرضی.
سیاغی، شرف‌الدین حسین‌بن احمد. (1388ق.). الروض النضیر شرح مجموع الفقه الکبیر. چ 2. طائف: مکتبة المؤید.
شبّر، سید عبداللّه. (بی‌تا). جلاءالعیون. قم: مکتبة بصیرتی.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. (1364ش.). الملل و النحل. چ 3. قم: الشریف الرضی.
شیخ مفید، محمدبن نعمان. (1413ق.). الإختصاص. قم: کنگرة شیخ مفید.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1413ق.). الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. چ 1. قم: کنگرة شیخ مفید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1413ق.). اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات. قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. (بی‌تا). الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد. ترجمه سید هاشم رسولی محلاتی. چ 2. تهران: اسلامیه.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ. (1413ق.). النکت الاعتقادیة. قم: المجمع العالمی لاهل البیت.
صبحی، احمدمحمود. (1410ق.). الامام المجتهد یحیی‌بن حمزه و آرائه الکلامیة. چ 1. بی‌جا: منشورات العصر الحدیث.
ـــــــــــــــــــــــــــ. (1411ق.). فی علم الکلام. چ 2. بیروت: دارالنهضة العربیة.
صدر، سید حسن. (بی‌تا). تأسیس الشیعة لعلوم الاسلام. تهران: منشورات الاعلمی.
صدوق، محمدبن علی. (1374ق.). کمال‌الدین و تمام النعمة، ترجمة کمرهای. چ 1. تهران: انتشارات اسلامیه.
ـــــــــــــــــــــــــــــ .(1362ش.).الأمالی. تهران: انتشارات کتابخانة اسلامیه.
ـــــــــــــــــــــــــــــ. (1378ق.). عیون أخبارالرضا علیه‌السلام. چ 1. تهران: نشر جهان.
ـــــــــــــــــــــــــــــ. (1395ق.). کمال‌الدین و تمام‌النعمة. چ 2. تهران: انتشارات اسلامیه.
ـــــــــــــــــــــــــــــ. (1386ق.). علل‌الشرایع. قم: انتشارات مکتبة الداوری.
طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ق.). المیزان فی تفسیر القرآن. چ 5. قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعة مدرسین حوزة علمیة قم.
طبرسی، فضل‌بن حسن. (بی‌تا). اعلام الوری باعلام الهدی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طبری، محمدبن جریربن رستم. (1413ق.) دلائل الإمامة. چ 1. قم: بعثت.
طوسی، نصیرالدین. (1405ق.). تلخیص المحصل المعروف به نقد المحصل. چ 2. بیروت: دارالاضواء.
فتال نیشابوری، محمدبن احمد. (1381ش.). روضة الواعظین. قم: دلیل ما.
کشی، محمدبن عمر. (بی‌تا). اختیار معرفة الرجال. قم: مؤسسة آل‌البیت لاحیاء التراث.
کلینی، محمدبن یعقوب. (1365ش.). الاصول من الکافی. چ 4. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر. (1404ق.). بحار الأنوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
ــــــــــــــــــــــــــــ. (بی‌تا). حق‌الیقین. بی‌جا: انتشارات اسلامیه.
مظفر، محمدحسین. (1422ق.). دلائل الصدق. چ 1. قم: مؤسسة آل‌البیت.
مکارم شیرازی، ناصر. (1374ش.). تفسیر نمونه. چ 1. تهران: دارالکتب الإسلامیة.
منصور بالله، عبدالله‌بن حمزه. (1422ق.). مجموع رسائل الإمام المنصور بالله. چ 1. صنعاء: مؤسسة الإمام زیدبن علی.
مؤیدی، ابراهیم‌بن محمدبن احمد. (1422ق.). الاصباح علی المصباح فی معرفة الملک الفتاح. چ 1. صنعاء: مؤسسة الامام زیدبن علی.
میرسید شریف، علی‌بن محمد. (1412ق.). التعریفات. تهران: ناصرخسرو.
ناجی، حسن. (1986ق.). الزیدیّة، منسوب به صاحب‌بن عباد. چ 1. بیروت: الدار العربیة للموسوعات.
نعمانی، محمدبن ابراهیم. (1397ق. ). الغیبة للنعمانی. چ 1. تهران: نشر صدوق.
نوبختی، حسن‌بن موسی. (1388ق.). فرق‌الشیعة. چ 2. قم: مکتبه الفقیه.
هادی الی الحق و یحیی‌بن حسین‌بن‌قاسم‌بن ابراهیم. (1421ق.). مجموع رسائل الإمام الهادی إلی الحق القویم یحیی‌بن الحسین‌بن قاسم بن إبراهیم. چ 1. صنعاء: مؤسسة الإمام زیدبن‌علی.
یعقوبی، احمدبن‌ابی‌یعقوب. (1397ق.). تاریخ الیعقوبی. بیروت: دار صادر.
)