Document Type : Original Article

Author

Abstract

شیخ کلینی در عصر غیبت صغری و همزمان با اوج گیری شبهات علیه امامیه به نگارش کتاب کافی اقدام کرد. بسیاری از شبهات مطرح شده علیه امامیه مربوط به اسماء و صفات الهی بود. شیخ کلینی با گزینش روایات و درج آنها در کتاب کافی علاوه بر ارائه تصویری از باورهای شیعیان تلاش کرد به اختلافات موجود در بین امامیه پایان داده و شبهات مخالفان را نیز پاسخ گوید. بررسی روایات کافی نشان می دهد شیخ کلینی قائل به تفکیک بین اسم و مسمی، توقیفی بودن اسماء الهی و جواز شیء نامیدن خدا است. او معیاری برای تفکیک صفات ذات از فعل ارائه کرده و اراده را در زمره صفات فعل الهی جای داده است. به شدت با نظریه تشبیه و تجسیم مخالفت ورزیده و همزمان با تاکید بر اشتراک معنوی صفات الهی و صفات مخلوقین به تفاوت های کاربرد این صفات در باره خدا و مخلوقات توجه کرده است. در پاره ای از صفات الهی مانند صفات خبری نیز از نظریه تاویل حمایت کرده و معنای ظاهری آیات را رد کرده است.

Keywords

قرآن کریم. ترجمه محمد مهدی فولادوند.
ابن­حجر عسقلانی، احمد بن علی. (بی تا). فتح­الباری. بیروت: دار المعرفه.
ابن حنبل، احمد. (بی تا). مسند احمد. بیروت: دار صادر.
ابن­خزیمه، ابو بکر محمد بن اسحاق. (1424ق) کتاب التوحید و اثبات صفات الرب عزوجل. تحقیق: ابو مالک احمد بن علی بن مثنی الریاشی الرداعی. یمن: صنعاء. دار الاثار.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف. (1422ق)؛ تفسیر البحر المحیط. تحقیق: عادل أحمد. عبد الموجود و علی محمد معوض. بیروت: دارالکتب العلمیه.
اشعری، ابو الحسن علی بن اسماعیل(1400ق). مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. تصحیح: هلموت ریتر. چاپ سوم. ویسبادان: النشرات الاسلامیه.
جرجانی، علی بن محمد. (1325ق). شرح المواقف. مصر: مطبعه السعاده.
حمیری، عبدالله بن جعفر. (1413ق). قرب الاسناد. قم: مؤسسة آل البیت (ع).
حویزی، عبد علی بن جمعه.( 1370ش). نور الثقلین. تحقیق: رسولی محلاتی. سید هاشم. چاپ چهارم. قم: موسسه اسماعیلیان.
خیاط معتزلی، ابوالحسین عبدالرحیم بن محمد. (1413ق). الانتصار والرد علی ابن راوندی الملحد. تحقیق: نیبرگ. هنریک ساموئل؛ قاهره: مکتبه الدار العربیه للکتاب.
ذهبی، شمس­الدین. (بی­تا)؛ تذکرة الحفاظ. بیروت.:دار إحیاء التراث العربی.
ربانی گلپایگانی، علی. (1398). کلام تطبیقی(1). قم: جامعه المصطفی(ص).
سبحانی، محمد تقی؛ 1380. «اسماء و صفات خداوند». دانشنامه امام علی(ع). تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ج2. ص65ـ 126.
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم بن ابی بکر.(بی تا). الملل والنحل. به تحقیق محمد سید گیلانی. بیروت: دارالمعرفه.
 صدوق، محمد بن علی. (1414). الاعتقادات فی دین الامامیه. به تحقیق عصام عبد السید. چاپ دوم. بیروت: دارالمفید.
_____________. (بی­تا). التوحید. به تصحیح وتعلیق حسینی تهرانی. سید هاشم؛ قم: مؤسسة نشر اسلامی.
____________. (1404). عیون اخبار الرضا علیه السلام. به تصحیح اعلمی. حسین. بیروت: اعلمی.
____________. (1380). کمال الدین وتمام النعمة. به ترجمه پهلوان. منصور. قم: دارالحدیث.
 طباطبائی، محمد حسین(1402ق)؛ بی­تا. المیزان فی تفسیر القرآن. قم: انتشارات جامعه مدرسین.
طبری، محمد بن جریر. (1415ق ـ 1995م). جامع البیان عن تأویل آی القرآن. به تحقیق صدقی جمیل العطار؛ بیروت: دارالفکر.
طوسی، محمد بن حسن(1404ق). اختیار معرفة الرجال. به تصحیح وتعلیق میر داماد استرابادی. به تحقیق سید مهدی رجائی. قم: مؤسسة آل البیت علیهم‌السلام لإحیاء التراث.
العینی، ابومحمد. محمود بن احمد(بی تا). عمدة القاری. بیروت: داراحیاء التراث.
فاضل مقداد. مقداد بن عبدالله سیوری حلی(1989م ـ 1406ق). النافع یوم الحشر فی شرح باب حادی عشر. بیروت: دارالاضواء.
فرات بن ابراهیم کوفی(1410 ـ 1990م). تفسیر فرات کوفی. تحقیق: محمد الکاظم. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فتال نیشابوری. (بی تا). روضة الواعظین. تقدیم؛ سید حسن موسوی خرسان. قم: منشورات الشریف الرضی.
قمی. علی بن إبراهیم(1404). تفسیر القمی.تحقیق: موسوی جزائری. سید طیب. چاپ سوم. قم: دار الکتاب.
کلینی، محمد بن یعقوب. (1363ش). الکافی. به تصحیح غفاری. علی اکبر. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
گرامی، سید محمد هادی(1391). نخستین مناسبات فکری تشیع. تهران: دانشگاه امام صادق علیه­السلام.
مالک بن انس. (1323ق). المدونة الکبری. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی. (1403). بحارالانوار. چاپ دوم. بیروت: الوفاء.
مدنی، سید علیخان. (بی­تا). ریاض­السالکین. به تحقیق حسینی امینی. سیدمحسن. قم: انتشارات اسلامی.
مسلم بن حجاج نیشابوری. (بی­تا). الجامع الصحیح . بیروت: دارالفکر.
مفید، محمد بن محمد بن نعمان. (1414ق). الف . اوائل المقالات. به تحقیق الشیخ إبراهیم الأنصاری. چاپ دوم. بیروت: دار المفید..
___________________. ( 1414ق). ب. تصحیح الاعتقادات. به تحقیق درگاهی. حسین. چاپ دوم. بیروت: دارالمفید.
نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی. (1416). رجال النجاشی. قم: انتشارات اسلامی. چاپ پنجم.
نسفی، ابوالبرکات عبدالله بن محمود.(بی تا). تفسیر النسفی. بی‌نا: بی‌جا.
واعظ چرندابی، عباسقلی صادقپور. (1413ق). حواشی و تعلیقات اوائل المقالات. چاپ شده به همراه کتاب اوائل المقالات شیخ مفید. تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی.